Mijn chocolade duit in het zakje

“Het meest irritante argument in de Zwarte Piet-discussie vind ik de volgende: ‘Zwarte Piet is niet racistisch, omdat kinderen helemaal niet bezig zijn met slavernij en racisme. Die vinden Zwarte Piet juist leuk.’ Wat je daarmee zegt is eigenlijk het volgende: als je racistische denkbeelden overbrengt aan iemand die niet de mentale capaciteit en historische voorkennis heeft om ze als racistisch te identificeren, dan zijn die denkbeelden niet racistisch. Dan telt het niet.”

Het is raar om jezelf te citeren. Maar omdat ik dit normaal alleen zeg wanneer ik op een podium sta, en er een heel andere context aan geef, vond ik het prettiger om het als een fragment te presenteren.

Pepernoten

Het Sinterklaasfeest is iets waar ik veel gedachte aan heb geschonken. Dat begon vorig jaar, toen ik op 5 december eenmalig mijn set over de Goedheiligman ging spelen en dit jaar opnieuw toen ik besloot om de discussie opnieuw in mijn comedy te gebruiken. Dat was begin september. De discussie was nog niet begonnen. Mensen keken me aan met een blik van: “Nu al?” het was een verwijtende blik, alsof ik persoonlijk de pepernoten al in de schappen van de Albert Heijn had gelegd. En die lagen er al.

Begin oktober barstte de bom. Zogezegd erger dan ooit. Er zijn meme-jpegs van aanzwengelaar Quinsy Gario met eronder de tekst ‘Zeurpiet’ verschenen. Mensenrechtenonderzoekster Verene Shepherd noemde het feest een terugkeer naar de slavernij. Een anti-VN-betoger werd belaagd, toen ze toevallig op hetzelfde Malieveld tegen dezelfde VN protesteerde als de Zwarte Pieten-lobby. Kleurenpieten kregen doodsbedreigingen. Op de valreep mengen inwoners van Canada, Zuid-Afrika en Australië zich nog even in het debat. En zoals elk jaar komt de Sint, en gaat hij weer.

Cultuur

Zwarte Piet, daar blijf je van af; laten we de ene kant in het sterk gepolariseerde debat voor het gemak op die manier samenvatten. Daaruit voortvloeiende kan nog worden gezegd dat het een traditie betreft, en dat het veranderen daarvan afbreuk doet aan onze Nederlandse cultuur. Of het een huidskleur is of roet laten we even terzijde, het centrale punt is helder. Verandering, dat mag niet.

Terwijl dit punt herhaaldelijk hard wordt geschreeuwd in de richting van een groep met een oprechte agenda wordt er één ding vergeten. Onze Sinterklaas-traditie wordt dagelijks veranderd, recht onder onze neuzen, en wel met veel minder lovenswaardige bedoelingen dan Gario en zijn medestanders voor ogen hebben. Als mensen er geld mee willen verdienen, mogen Sint en Piet op de meest dubieuze wijze voor allerlei karretjes worden gespannen. Maar zodra een groep vraagt om een verandering aan te brengen vanwege gekrenkte gevoelens, dan is het land ineens te klein voor ons allemaal.

Reclame

Sinterklaas en Zwarte Piet worden gedurende een maand of twee continu gemanipuleerd. Er zijn drie kinderprogramma’s tegelijk op tv met elk hun eigen Sint en entourage van Zwarte Pieten – met elk andere namen, en verschillende verhaallijnen. ‘Coole Piet Diego’ toert het land rond en brengt films uit en een cd met liedjes. Hem zul je daarentegen nooit zien bij de nationale intocht waar Pieten geen eigennaam hebben, maar wel een helderdere taakbeschrijving dan ‘cool zijn’.

En de aanpassingen gebeuren op groteskere manieren. Wat dacht je van een gespierde Sint en Kerstman die voor Basic Fit reclame maken? Ben ik blij dat er een suggestie wordt gewekt dat de mecenas van de Nederlandse jeugd volgepompt is met steroïden? Nog zo’n voorbeeld is het spotje van Bol.com waarin de kinderlijke pret om De zak van Sinterklaas door een volwassenenpubliek kan worden herontdekt. ‘Sinterklaas is een kinderfeest’, herkent u die kreet uit de discussie? Protest blijft echter uit, wanneer een reclame juist de frustratie van volwassenen inzet over de cadeaustress die ermee gepaard gaat. Voor iets sympathieks? Alleen als je geld verdienen als iets sympathieks definieert. En wat te denken van dat dikke bebaarde mannetje met een blauwe (!) mijter op het einde? Is dat ‘onze’ Sint?

Ik word er persoonlijk nogal kriegel van om een Zwarte Piet over straat te zien lopen in combinatie met een bedrijfslogo. Zelfs op woensdag 27 november, toen ik op het Centraal Station van Rotterdam een aantal Pieten zag collecteren voor een goed doel. Welk goed doel? Ik heb niet eens gekeken. Als ik het idee krijg dat mensen ‘iets leuks’ doen om me te manipuleren om geld te geven*, dan hoeft het van mij niet. Trouwens, ik heb ook in verschillende steden Zwarte Pieten gezien die in dienst waren van winkels en horecagelegenheden, die proberen om klanten naar binnen te proppen. Op zijn ergst worden ze genegeerd, er is niemand die in verzet komt.

Traditie

Er zijn overigens ook heus wel veranderingen geweest in de traditie zelf. En ook daarop is kritiek geweest. Zo heb ik mensen horen klagen over de introductie van het begrip ‘hulpsinterklaas’, dat kritisch denken in de kiem smoort. Toch is de hulpsint gebleven en onderdeel van het verhaal geworden. In Zutphen was er in 2011 nog weerstand tegen vrouwelijke Pieten, maar ook daar bleek verandering gewoon mogelijk. Dat Zwarte Piet zwart is zit in zijn naam, misschien maakt dat de discussie moeilijker. Misschien wordt de nakomelingen van de slachtoffers van de slavernij gewoon niets gegund. Wie zal het zeggen? Het is in ieder geval een punt waar verandering erg moeilijk bespreekbaar is.

In mijn stand-up routine – die ik na 5 december weer een dikke 9 maanden in de ijskast kan leggen – doe ik ook een suggestie om Sinterklaas te veranderen. Haal het racisme er niet uit, bepleit ik, maar zorg ervoor dat het racisme in deze traditie op een positieve manier wordt benut. “Gebruik het verhaal van Sinterklaas om de kinderen iets te vertellen over slavernij en racisme, en waarom het verkeerd is. Geef vervolgens elk kind een roe, en zeg dan: ‘Sla hem nu maar in elkaar, die racistische oude zak!’ En terwijl de kinderen hem slaan, vallen er cadeautjes uit: Sinterklaas als een soort vlezige piñata.”

Met dit gedachtespinsel probeer ik allereerst te kijken hoe ver je kunt gaan voor politieke correctheid. Kun je geweld goedpraten, als je het gebruikt om iemands gevoelens te beschermen? Nee, daar zit een valkuil, en die presenteer ik hier op een belachelijke manier. Nog meer probeer ik echter te zeggen: er zijn meer opties dan alleen Zwarte Piet een ander kleurtje geven. Houd je opties open, en wees creatief in het zoeken naar oplossingen. De mijne is duidelijk ook niet goed, maar laten we blijven brainstormen hierover. Misschien zit er wel iets tussen waar voor- én tegenstanders het mee eens kunnen zijn.

Ruud Vos tekent en schrijft. Soms laat iemand hem stand-up comedy doen.

* Ik ben ook zo achterdochtig om erbij te denken: ‘… en geen vragen te stellen over waar dat geld naartoe gaat’.