Generatiepolitiek is een afleidingsmanoeuvre

Ondanks dat Nederland de afgelopen week collectief geobsedeerd was door de verlate uittreding van Beatrix, was er ook wat aandacht voor alle senioren met minder overvloedige pensioenvoorzieningen. Volgens de hoogst betrouwbare koopkrachtplaatjes gaan ouderen er dit jaar wellicht meer op achteruit dan andere bevolkingsgroepen. De 50plus partij poogde hier gelijk garen bij te spinnen door, nogal 2012, een meldpunt op te richten. Ook de rest van Den Haag heeft inmiddels ontdekt dat binnenkort meer dan de helft van het electoraat op leeftijd is, en wedijvert nu om zich de gunst van deze loyaal stemmende doelgroep te verzekeren. Gezien de specifieke aandacht voor ouderen lijkt het bijna alsof generaties zinvolle categorieën zijn om politiek mee te bedrijven. Dat is natuurlijk ook iets waar partijen als 50plus baat bij hebben. Generatiepolitiek is echter in het geheel niet overtuigend, en wel om vier redenen.

Wij zijn allen pensionado

Allereerst is het idee dat generaties netjes afgebakende politieke groepen vormen volslagen irreeëel. Veel van ons schuiven nooit op van rechts naar links of gaan opeens driemaal modaal verdienen, maar ouder worden we allemaal. Maatregelen die ouderen treffen, treffen uiteindelijk ons allemaal. De AOW-leeftijd gaat net zozeer omhoog voor iemand van 34 als iemand van 64. Omgekeerd redeneren lijkt tegenintuïtief, niemand wordt immers jonger. De meeste ’50Plussers’ hebben echter ook kinderen en kleinkinderen, zodat ze in ieder geval indirect geraakt worden door maatregelen die andere generaties treffen.

Sommige ouderen zijn gelijker dan anderen

Bovenstaande illustreert het tweede probleem van generatiedenken: generaties zijn geen coherente politieke groepen. Een gemeenschappelijke leeftijd is geen garantie voor een gemeenschappelijke politieke agenda, zoals traditionele politieke bewegingen die wel hebben: de Partij van de Arbeid was er ooit voor arbeiders, die VVD voor mensen die minder belasting willen betalen. Een soortgelijke agenda voor ouderen ontbreekt. Natuurlijk, er zijn ouderen die arm zijn en door de koopkrachtdaling hard geraakt worden. Maar deze mensen zijn niet arm omdat ze oud zijn, ze zijn arm omdat ze altijd al arm waren. Het probleem is niet dat ouderen (hard) geraakt worden door bezuinigingen, maar dat er nog steeds delen van de bevolking zijn die, zelfs na een leven hard werken, zo weinig vermogen en zekerheid hebben kunnen opbouwen dat ze bijzonder kwetsbaar zijn. Extra cynisch is dus ook dat generatiepolitiek juist mensen met lage inkomens tegen elkaar opzet. Pensioenkortingen, hogere premiebijdrages en hogere studiekosten treffen allemaal juist de families met weinig vermogen.

Generatiepolitiek ondergraaft solidariteit

Het derde probleem van generatiepolitiek is dus dat het solidariteit ondergraaft, met name in armere lagen van de bevolking. In een oud en vervlogen sociaal-democratisch ideaal waren volksverzekeringen er om collectief risico’s af te dekken en ons bij te staan tijdens de minder arbeidszame fases van ons leven. Iedereen gaat naar school en mag studeren. Iedereen kan werkloos worden of langdurig ziek raken. En uiteindelijk wordt iedereen te oud om aan het arbeidsproces deel te nemen. Het idee is simpel en doeltreffend: we hebben allemaal baat bij collectieve voorzieningen, dus we dragen allemaal bij. Generatiepolitiek ondergraaft solidariteit door collectieve voorzieningen die een publiek doel dienen, af te schilderen als particuliere voorzieningen voor bepaalde groepen: ouderen, studenten, werklozen. Door AOW als een voorziening exclusief voor ouderen neer te zetten, verdwijnt bij jongeren het draagvlak. Terwijl jongeren later ook van een AOW gebruik maken, en ouderen er baat bij hebben dat nieuwe artsen en ingenieurs goed worden opgeleid.

Verdeel en heers

Wanneer het doel is om solidariteit binnen groepen met een anders gemeenschappelijke politieke agenda te laten verdwijnen, is generatiepolitiek een uitermate handig ‘verdeel en heers middel’ voor een rijke bovenlaag die ook zonder AOW prima kan rondkomen. Zolang ouderen en jongeren elkaar in de haren vliegen en de schuld geven van de staat van het land, is er geen aandacht voor het voortdurende gebrek aan structurele hervormingen van de financiële sector, of het feit dat de welvaart zich de afgelopen decennia steeds meer in een klein deel van de bevolking heeft geconcentreerd. Voor de rijkeren op aarde is het prima als de AOW-oudjes, schuldbeladen studenten en ‘working poor’ elkaar in de haren vliegen over de restanten van de welvaartsstaat. Zolang dat het geval is, ontstaat er immers geen gesloten front voor het behoud van de collectieve publieke voorzieningen waar we allemaal baat bij hebben.

Generatiepolitiek en kunnen we dus maar beter zo snel mogelijk achter ons laten. Alleen al de taal waarin generatiepolitiek wordt bedreven, die van particuliere belangen van specifieke groepen, verhindert een broodnodige discussie over de vorm van onze publieke voorzieningen. In een veranderend en vergrijzend Nederland in een globaliserende wereld is deze discussie, mits collectief gevoerd, onontbeerlijk. Als we ons echter laten gijzelen door de verdeel en heers retoriek van figuren als Henk Krol en Sywert van Lienden, vrees ik dat ik bejaard ben voordat we aan die discussie toekomen.