De donjon van Nijmegen
De donjon van Nijmegen
Daar is hij weer! In het Nijmeegse keert de discussie net zo vaak terug als dat de discussie over Zwarte Piet terugkeert in het landelijke. A la, misschien iets minder regelmatig. Maar het gaat weer eens over de donjon op het Valkhof in Nijmegen, nu in een zeer kritische column op Voxweb, het magazine van de Radboud Universiteit.
Een geschiedenis
Voor de leek: in de middeleeuwen stond op een heuvel midden in de stad Nijmegen de Valkhofburcht. Deze is afgebroken, er staan nog slechts enkele ruïnes. In 2005 is in het kader van 2000 jaar Nijmegen een replica gemaakt van de toren van de burcht, de donjon, met doek en steigerpijpen. Deze was behoorlijk populair. In 2006 heeft de gemeenteraad een referendum gehouden over de (her)bouw van de stenen donjon op die plek: ruim 60% van de stemmers was vóór. Besloten werd dat er een nieuwe donjon zou komen, zo veel mogelijk lijkend op de oude, zo authentiek mogelijk gebouwd en vrij toegankelijk voor het publiek.
Overigens was tevens één van de voorwaarden in het referendum (en van de gemeenteraad) dat de gemeente er zelf geen geld in zou hoeven steken. Later werd duidelijk dat dit toch zou moeten, waardoor je wel vraagtekens kan stellen bij de geldigheid van het referendum (omdat de daarin beschreven voorwaarden gewijzigd zijn). Bovendien is de financiële situatie van veel gemeenten, en ook die van Nijmegen, er niet veel beter op geworden de laatste jaren.
Historische bezwaren
De grootste bezwaren zijn echter van historische aard. Het is niet zeker hoe de toren er precies uit zag. Uit een artikel waarin twee historici, een voor- en een tegenstander, hierover bevraagd werden, citeer ik:
“De toren is met een hoge mate van betrouwbaarheid te reconstrueren: vanwege zijn grootte is hij vaak afgebeeld op stadsprenten. In landen om ons heen is dit fenomeen, het bouwen naar oude tekeningen, geen onbekend terrein. Een groot gedeelte van de monumenten van Frankrijk, Duitsland, Polen en Rusland is herbouwd.” [Prof. dr. P.J.A.N. Rietbergen, hoogleraar Geschiedenis]
“Hoe de oorspronkelijke toren er uit heeft gezien weet niemand. Er is geen bouwtekening van de oorspronkelijke toren die in 1796 is gesloopt. Er zijn wel plattegronden van het interieur, maar we weten niet eens hoe hoog de toren was, er is geen enkele maat bekend. Volgens sommige afbeeldingen zijn er bijvoorbeeld vijf raampjes op een bepaalde plek, volgens andere weer vier. Het zal nooit een exacte reconstructie zijn van wat er heeft gestaan. Dus wat je gaat bouwen is hoe dan ook een weergave van het huidige idee over het uiterlijk van die toren.” [Dr. J.G.G.M. Rosendaal, docent Geschiedenis]
Het is dus de vraag hoe ‘athentiek’ de donjon echt kan zijn. De harde pessimisten zijn bang dat het een soort Disney-kasteel wordt. Een ander historisch bezwaar is dat de bouw de archeologische schatten die in de grond van het Valkhof zitten zal beschadigen. Daar valt dan weer tegenin te brengen dat deze archeologische vondsten dan tenminste opgegraven worden, in plaats van dat ze in de grond blijven zitten.
De Affaire
Een angst is dat de herbouw van de donjon één van de volgens velen leukste festivals van Nederland zal verpesten: het Valkhof Festival tijdens de Nijmeegse zomerfeesten. De angst bestaat dat het terrein waar dit jaarlijkse feestje zich afspeelt minder of niet toegankelijk zal zijn als de donjon wordt herbouwd. Eerlijk is eerlijk, ik ga al meer dan tien jaar naar het festival, en de sfeer daar, op de heuvel, tussen het groen en de ruïnes, is in Nederland volstrekt uniek.
Relativering
Genoeg redenen om tegen te zijn dus. Desalniettemin ga ik nu vloeken in de kerk en het oneens zijn met vrijwel alle (door mij gerespecteerde) (oud)docenten van mijn oude vakgroep Geschiedenis. En ga ik waarschijnlijk ruzie krijgen met vele vrienden en kennissen die met mij de opleiding geschiedenis aan de RU hebben doorlopen. Joost Roosendaal heeft volkomen gelijk als hij stelt dat de toren een weergave is van het huidige idee van de toren. Dat vind ik echter niet zo relevant, en ik denk dat dat voor veel mensen geldt. De meeste mensen die voor de toren gestemd hebben, als ik af ga op een discussie als bijvoorbeeld deze, is omdat ze een gaaf gebouw willen hebben. En dat is op zichzelf al een prima argument.
Dat de donjon enigszins a-historisch is, is volgens mij helemaal niet erg. Pak de negentiende eeuw, toen overal in Europa allerlei gebouwen werden neergezet in de neogotische en neoclassicistische stijl. Dat waren ook negentiende-eeuwse interpretaties van een bouwstijl uit het verleden. Maar doet daar nu nog iemand moeilijk over? Bij, bijvoorbeeld, een bezoek aan een stad als Boedapest, waarvan vrijwel alle landmarks gebouwd zijn in 19e-eeuwse neostijlen?
Ja, natuurlijk moet het financiële plaatje kloppen. Anders moet je niet aan de herbouw beginnen. En ja, het Valkhof Festival moet er geen last van hebben (sterker nog: integreer dat ding in het festival, iedereen blij!). Maar als aan die voorwaarden voldaan kan worden, en een vette toren neergezet kan worden: go go go! Ik ben het er dan ook niet mee eens dat in de eerder aangehaalde column op Voxweb het universiteitsbestuur wordt weggezet als zijnde historische onbenullen, of het stadsbestuur en de gemeenteraad als ‘megalomane lokale politici’. Als er straks op het Valkhof een toren komt te staan die de stad mooier maakt en toeristen trekt, dan doet niemand meer moeilijk over de vier raampjes, die er misschien vijf hadden moeten zijn.
En om de huidige gebeurtenissen in historisch perspectief te zetten: over tweehonderd jaar is de Valkhoftoren gewoon een ‘eeuwenoude, vroeg 21e-eeuwse impressie van de middeleeuwse donjon”. En ook dan vindt iedereen dat prima, zo lang het een gave toren is.
János Betkó is afgestudeerd historicus aan de Radboud Universiteit. Hij hoopt dat als hij over drie jaar met een biertje op de donjon staat tijdens het Valkhof Festival, zijn collega-historici hem niet de toren afkieperen.
Afbeeldingen:
– De Donjon op wikimedia commons, door josef.stuefer
– Vissersbastion op wikimedia commons, door Tamerlan
S.v.p. plaats dit bericht op je facebook:
Loading ...
Op dit moment worden deze archeologische schatten niet opgegraven, omdat de middelen en techniek nog onvoldoende toereikend zijn om dat op een verantwoorde wijze te doen. Het valkhofpark is een zogeheten bodemarchief.
De bouw van het Donjon zal dat niet gaan veranderen. Sterker nog, opgravingen zullen alleen maar lastiger worden op het moment dat het Donjon er bovenop staat. Er is op dit moment geen voornemen om een groot archeologisch onderzoek te ondernemen. Er zullen slechts enkele proefboringen worden gedaan tot een diepte van 2,5 meter om “de mate van verstoring inzichtelijk te maken”.
http://www2.nijmegen.nl/mmbase/attachments/1499802/PvA_archeologisch_waarderend_booronderzoek_Valkhofpark_1_aangepast_hve_%282%29.pdf_
Het is opvallend dat in het plan van aanpak voor deze boringen niet wordt gevraagd of er verstoring optreedt, maar in welke mate. Kennelijk is er een afweging mogelijk tussen het belang van een (voor toeristen en bouwbedrijven) leuke toren en de integriteit van Nederlands meest waardevolle archeologische bodemmateriaal. Naar mijn mening staat het hebben van een “gave toren” in geen verhouding tot de interessante antwoorden die dit materiaal ons in de toekomst kan geven.
Jaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa! Ik kom er gezellig naast hangen aan de schandpaal; vanwege het ‘vet! een dikke toren op het Valkhof’argument heb ik destijds ook voorgestemd.
Prima verhaal Janos, niks meer aan toe te voegen.
Wat hebben we in vredesnaam aan bodemschatten die we niet kunnen opgraven en dan maar laten zitten?? Er zijn toch al hele steden opgegraven? Pompeii en Ostia lijken me geen slechte voorbeelden. Of gaat het om geld? Steek dan dat geld in de opgravingen en laat die replica-donjon maar zitten.
Het zou zeker de moeite waard zijn om geld te steken in archeologische opgravingen. Dat zou ontzettend interessant zijn. Er moet echter wel een goed onderzoeksplan liggen, want de grond van het Valkhofpark is namelijk zo rijk en uniek dat je niet zomaar kan beginnen met graven. Door de zeer hoge vondstdichtheid en de aanwezigheid van meerdere interessante tijdlagen kan ik me voorstellen dat deze opgravingen enigszins gecompliceerder zijn dan die van Pompeï of Ostia, maar een archeoloog zou hier waarschijnlijk beter op kunnen antwoorden dan ik.
Behalve de onderzoekstechnieken zijn wellicht ook de middelen niet toereikend. De opslag van archeologische vondsten is bijvoorbeeld al tijden een probleem in de gemeente Nijmegen, getuige dit zorgelijke persbericht. Het geld voor dat replica-donjon kan dus hoe dan ook beter worden besteed.
http://www.gelderlander.nl/regio/nijmegen/toestand-gelders-archeologisch-bodemarchief-deplorabel-1.4115898
MVA schreef: “Kennelijk is er een afweging mogelijk tussen het belang van een (voor toeristen en bouwbedrijven) leuke toren en de integriteit van Nederlands meest waardevolle archeologische bodemmateriaal. Naar mijn mening staat het hebben van een “gave toren” in geen verhouding tot de interessante antwoorden die dit materiaal ons in de toekomst kan geven.”
Eh, ja, dat soort afwegingen zijn mogelijk. Sterker nog, daar kiezen we iedere 4 jaar mensen voor, en die betalen we met zijn allen om dat soort afwegingen te maken. En ik ga er van uit dat gemeentebestuur en gemeenteraad de archeologische afwegingen meenemen, naast tal van andere afwegingen (wat kost het, wat levert het op aan tijdelijke banen in de bouw en aan toerisme-inkomsten, wat doet het met het uiterlijk van de stad, etc.). We kunnen het niet eens zijn met hoe een afweging uitvalt, maar dit soort afwegingen moet je maken als gemeente.
Daarnaast, zo’n toren is, mits goed uitgevoerd, een monument voor de stad dat honderden jaren lang een toegevoegde waarde kan hebben, niet alleen voor toeristen en bouwbedrijven, maar juist ook voor de inwoners van de stad. En wie weet, over een paar duizend jaar is het een leuke toevoeging aan het bodemarchief, voor de archeologen van dan.
Dat de gemeente dit plan zo serieus in overweging neemt laat naar mijn mening al zien dat ze onvoldoende op de hoogte is van de archeologische betekenis van deze grond. Gelegenheidsargumenten als tijdelijke banen en toerismeinkomsten kun je ook toepassen op een gedegen archeologisch onderzoek en de aantrekkelijke presentatie daarvan.
In de discussie over wat deze
reconstructie betekent voor het karakter en onze perceptie van de stad zijn we het kennelijk oneens. Dat is naar mijn mening, omdat je de bekende en onbekende geschiedenis van deze locatie onvoldoende waardeert. Ik zou je willen aanraden om er wat meer over te lezen of eens bij Bureau Archeologie langs te gaan. Daarnaast is het een nogal grove aanname dat deze toren inderdaad mooi zal zijn. Als je graag van een toren over de Waal uit wilt kijken, zijn er nog genoeg andere opties. Je kunt ergens anders een toren neerzetten of de Sint Stevenstoren eens beklimmen.Nog even terzijde:
Wat vind je er eigenlijk van dat slechts drie van de veertien partijen (D66, CDA en ONP/PSP’92) de donjon in hun verkiezingsprogramma hebben opgenomen? Wat betekent dat volgens jou?
@MVA: dat slechts drie partijen de donjon genoemd hebben in hun verkiezingsprogramma zegt me niet zo veel. Ik ken de redenen niet, maar kan me wel wat voorstellen, zoals:
– strategisch: het is een onderwerp waar ze weinig stemmen mee denken te kunnen winnen, maar wel te kunnen verliezen
– niet belangrijk: te marginaal om op te nemen
– gelopen race: er is al een referendum over geweest, dus daar moet je als partij niet aan gaan morrelen
– of nog heel iets anders. Kan per partij ook verschillen.
Maar gezien je vraag, zou het kunnen dat jij daar ideeën hebt?
Verder, tja. Wat je eigenlijk zegt is “de gemeente heeft deze beslissing genomen dus kunnen ze de argumenten onvoldoende hebben gewogen” en “jij bent het niet met me eens dus je moet je beter informeren”.
Daar gaan we dan dus niet uitkomen. Het probleem is niet dat ik er niet van overtuigd ben dat er allemaal mooie dingen in de grond zitten, die best zouden kunnen beschadigen bij de bouw van een donjon. Of dat ik die dingen en archeologie niet belangrijk vind. Dat neem ik mee in mijn afweging, en nog steeds denk ik dat een donjon meerwaarde kan hebben. Toerisme is belangrijk voor elke stad en tijdelijke banen in de bouw zijn mooi meegenomen in deze tijd, maar dat is niet de hoofdzaak. Het gaat er om dat het een centrale plek in de stad is, die zich heel goed leent om vet monumentaal ding neer te zetten, en als het ook echt een gave toren wordt, het een ontzettende verrijking is voor de stad en haar inwoners. Ik vind dat jij wel erg makkelijk voorbij gaat aan deze argumenten. Kwestie van weging, denk ik.
Wat me overigens tegenstaat aan het ‘archeologische argument’, is dat het geen perspectief biedt. We mogen niet bouwen, en ook in de tekst die je aanhaalt gaat het over ‘de komende paar honderd jaar’. Met de aanname dat de technieken wel zullen verbeteren. Misschien, maar we hebben het over één van de meest centrale plekken van de tiende stad van Nederland. Daar voor onbepaalde tijd niets mee kunnen doen “omdat ergens de komende honderd jaar misschien…”, nee, sorry, niet overtuigt.
Wat onverlet laat dat er m.i. bij de bouw wel veel aandacht moet zijn om wat er in de grond zit netjes en onbeschadigd boven te halen, en dat (blijkens je link) er ook in de opslag geïnvesteerd zou mogen worden.
Maar stel je toch eens voor dat ze 1000 jaar geleden hadden besloten dat er niet meer gebouwd mocht worden op het Valkhof, vanwege al die interessante Romeinse dingen in de grond? Het verleden is heel belangrijk, maar het heden en de toekomst zijn dat ook.
Het archeologisch argument en de zorg om een festival zijn twee punten die beide te pareren zijn, maar je gaat voorbij aan een veel relevantere die niet zo 1-2-3 af te vangen is: de Valkhof is geen woeste grond met mogelijk iets eronder en eens per jaar een weekje festival. Er staat al een park, een park dat zelf al ruim twee eeuwen oud is, tamelijk uniek is qua stijl in Nederland, dagelijks genoten wordt door inwoners en bezoekers en – kijk maar op Tripadvisor – zelfs internationaal genoemd wordt als reden om naar Nijmegen te komen. Dat gaat goeddeels verloren als je er een Donjon middenin plempt, zeker als dat Donjon (zoals noodzakelijk is voor het financieel plaatje) een horecabestemming krijgt en het gebied rond de basis ervan ingericht moet worden om de leveringen en afval ervan te verwerken. Dan gaat het minder op een park en meer op de achterkant van een grote kroeg lijken…
Allicht beter idee: als er toch een Donjon gebouwd moet worden (want Het Volk heeft zich uitgesproken) maar we bij voorbaat al weten dat de historiciteit ervan a) discutabel en b) voor bezoekers irrelevant is, bouw het dan ergens anders. Bovenop parkeergarage Kelfkensbos bijvoorbeeld, of aan overkant van Trajanusplein aan de Barbarossaweg.
Nou ja, dat als die vette toren gebouwd gaat worden, hij op die vette heuvel hoort, waar iedereen die via het noorden Nijmegen binnenkomt ’em ziet liggen, dat lijkt me wel… dat is een deel van de charme.
Maar dat het ten koste kan gaan van het park, dat is op zich wel een valide argument, lijkt me. Hoewel ik het lastig vindt te duiden hoe zwaar dat is, zonder een concreet ontwerp van waar hij komt te staan, hoe groot hij wordt, en wat er in komt.
Als het Holland-Casino erin komt en die lelijke puist verwijderd wordt van het voor het overige prachtige Waalfront… Dan ben ik misschien nog wel voor de Donjon 😉
Dat zou idd 2 vliegen in 1 klap zijn… hoewel ik toch enige horrorbeelden op mijn netvlies krijg bij ‘Holland-Casino op het Valkhof’, specifiek: een lelijk betonnen geval met allerlei kleuren neon-licht. Dat is m.i. géén vette toren.
Neeneenee.. een prachtig, volledig historisch accurate kopie van de middeleeuwse donjon, waarin dan toevallig volledig onzichtbaar vanaf de buitenkant het casino zit. Zal wel niet gebeuren 🙁
LOL ik vind het wel een prachtig idee van je Arno 😀