De Neoliberale Wurggreep
“De Catshuisonderhandelaars hebben tot nu toe gemiddeld 18,3 uur per week gesproken”. Dat is nog minder dan wat een mannelijke eerstejaars rechtenstudent aan zijn studie besteedt! Maar Mark, Maxime en Geert betalen de boete niet, dat scheelt. De kosten van uitblijvende structurele hervormingen komen op het bordje van de belastingbetaler.
Zou het schelen als Zijlstra een lang-onderhandel-boete zou opleggen aan het conservatieve clubje? Geen idee. Ik zou het sowieso een onfrisse methode vinden, zeker om dat tijdens de onderhandelingen plots in te stellen, maar het zou wel passen in de neoliberale traditie. Deze veronderstelt immers dat mensen rationeel handelen, ten gunste van een individuele nutsmaximalisatie. Je afval buiten in de prullenbak werpen? Dan doen we niet om te voorkomen dat het een bende wordt, maar omdat we anders een boete krijgen. In een gunstig geval misschien nog omdat het anders een slechte reputatie zou opleveren.
Het is niet onwaarschijnlijk dat studenten de rekening van de hypotheekschuld en de vergrijzing zullen betalen met het afschaffen van de studiefinanciering voor de bachelorfase. Want studeren faciliteren we niet om Nederland intellectueel te verrijken, of omdat we goede medici en docenten willen en een opgeleide bevolking die een kenniseconomie oplevert. Neen, studeren doet de calculerende neoliberaal voor het eigen financiële gewin. Wie door die bril overal vooral zichzelf aantreft, vindt het logisch dat studenten met een astronomische studieschuld het werkende bestaan instromen.
Toch is er een bezuiniging die nog veel waarschijnlijker is: ontwikkelingssamenwerking. Uit peilingen blijkt dat de meeste Nederlanders niet zo geïnteresseerd zijn in ontwikkelingssamenwerking. De argumentatie valt natuurlijk uitstekend te volgen vanuit het referentiekader van de individuele nutsmaximalisatie. Maar in plaats van de sneue kleingeestigheid te bekritiseren, trachten pleitbezorgers van ontwikkelingssamenwerking een altruïstisch concept te verkopen “ten gunste van de gever”. “Als wij bezuinigen op ontwikkelingssamenwerking, dan zullen landen door armoede instabiel blijven waardoor terrorisme en vluchtelingenstromen toenemen. Ontwikkelingssamenwerking is goed voor ons!”
Maar zo werkt het natuurlijk niet. Een tonijnvisser gaat niet stoppen met vissen omdat de tonijn bijna uitgestorven is. Als hij honderd tonijnen vangt is hem dat meer waard dan wanneer alle tonijnvissers samen over tien jaar duizend tonijnen meer kunnen vangen. Het is het eeuwige probleem van individueel rationalisme en collectief irrationalisme waar de ikke-ikke-ikke-markt vaak geen oplossing voor heeft. Jazeker, ontwikkelingssamenwerking is waarschijnlijk ook goed voor “ons”, als “ons” internationaal durft te denken. Maar landen willen over hun eigen begroting gaan, en internationale richtlijnen (zoals de OESO-norm van 0,7% van het BNP voor ontwikkelingssamenwerking) bij voorkeur kunnen negeren.
Het zelfde probleem gijzelt momenteel het Catshuis. Als Mark, Maxime en Geert zouden kijken naar wat het beste zou zijn voor alle Nederlandse burgers, in plaats van alleen hun eigen electoraat, dan hadden veel van de nodige hervormingen al lang in het regeerakkoord gezeten. Maar, zoals helaas bij meer partijen – ook op links – het geval is, verwachten de kiezers een cliëntele partij, die hun belangen in beginsel boven die van een andere burger stelt.
Dat de neoliberale kiezer bewust op een cliëntele partij stemt is natuurlijk niet vreemd. Voor deze kiezer is de stembusgang niets minder dan een onderdeel van het individuele nutsmaximaliserende spel.
S.v.p. plaats dit bericht op je facebook:
Loading ...
neo liberalisme is een al lang gepasseerd station van de reis die het sociaal darwinisme in de moderne tijd heeft gemaakt. intelligente mensen die bijblijven weten inmiddels dat altruïsme en samenwerking diep in de natuur verankerd ligt en essentieel is voor het voortbestaan van de soort. iets wat de neo liberaal geheel niet beseft. nog steeds niet.
Dit praat clubje dat ons landsbelang schijnt te behartigen. Blijft volgens mij niet de optimaal tijd zitten. Dat wil zeggen niet langer dan strikt nodig. Men blijft zitten totdat ze het beste narbuiten kunnen komen.
Dit hele kabinet verkoopt al 1 1/2 heel veel gebakken lucht om de ongenadige uitknijping te verbloemen. Ik stel voor dat een praatgroepje voortaan minimaal eens in de 2 weken flink verantwoording gaat afleggen aan de media en de kamer. Zullen we eens zien hoe snel men dan weer het land gaat regeren. Of nouja voor zover als dit kabinet uberhaupt een koers uitzet
Ik ben het eens met de strekking van dit stuk waar het ageert tegen de misconceptie dat mensen niets meer zijn dan nutsmaximaliserende rekenmachine’s op pootjes, die volledig vrij van enige sociale invloed hun (aangeboren?) wensen proberen te vervullen. Toch twee opmerkingen.
1. Bovenstaande opvatting is ouder dan het neoliberalisme en is terug te leiden tot de klassieke liberalen in de 18e en 19e eeuw. De hele morele theorie van het utilitarisme is gebaseerd op het idee dat mensen allemaal aan rationale nutsmaximalisatie doen. Het probleem van het neoliberalisme zit hem er mij dan ook meer in dat het deze misconceptie tot dogma heeft verheven en eveneens verklaart dat dit het enige leidende principe mag zijn in het inrichten van de samenleving, wat op zijn minst kortzichtig en op zijn ergst destructief is.
2. Cliëntelisme is geenszins exclusief aan het neoliberalisme. Ook cliëntelisme is ouder dan het neoliberalisme, en zie je in Nederland bijvoorbeeld sterk terug tijdens de Verzuiling. Alleen was het daar een vorm van collectief in plaats van individueel cliëntelisme. In post-WO2 Europa zijn o.a. christen- en sociaal-democraten vaak redelijk actief geweest waar het op cliëntelisme aankwam.
Het probleem met het ‘neocliëntelisme’ (vergeef mij de term) zoals de auteur dat definieert lijkt me vooral voort te komen uit een ver doorontwikkelde individualisering. Kiezers voelen zich tegenwoordig minder verbonden aan een gemeenschap en zullen dus ook minder geneigd zijn te redeneren vanuit het welzijn van een gemeenschap (of dit nou het land, de arbeidersklasse of de Nederlands Hervormde Kerk is). Wat resteert is redeneren, en dus ook stemmen, vanuit het individuele.
Overigens zou ik hier terzijde willen opmerken dat “wat het beste zou zijn voor de Nederlandse burgers” natuurlijk afhankelijk is van politieke voorkeur. Ik wil niet bij voorbaat uitsluiten dat veel VVD’ers en PVV’ers daadwerkelijk denken dat het huidige en aankomende beleid in het belang van Nederland als geheel is, en niet alleen hun eigen portemonnee.
@Frank:
@1: Wanneer goed en zo volledig mogelijk geïmplementeerd (toegegeven, het is geen eenvoudige klus om intrinsieke waarde/nut te kwantificeren) denk ik dat een utilitaristische benadering die zich niet beperkt tot een specifieke groep mensen, zelfs niet tot een natie, en al helemaal niet tot een generatie, voor veel situaties best een aardig model kan zijn. Zelfs het gegeven dat mensen niet altijd rationeel denken zou je kunnen integreren met een dergelijk model. Toch gaat dit stuk naar mijn mening met name over het neoliberalisme, dat zich (zoals je terecht opmerkt) als een dogma laat gebruiken voor een hele summiere utilitaristische implementatie, waar slechts de waarde van de euro telt en de waarde van veel andere zaken worden gemarginaliseerd. Het feit dat verschillende pleitbezorgers van een sociaal concept als ontwikkelingssamenwerking (los van de discussie of dat waardevol is of niet) zich laten verleiden dit als individueel nutsmaximaliserend te verkopen illustreert helaas dat we gevangen zitten in dat beperkende denkkader.
@2: Met de zin “Maar, zoals helaas bij meer partijen – ook op links – het geval is, verwachten de kiezers een cliëntele partij […]” trachtte ik aan te geven dat cliëntelisme geen vorm van opportunisme is dat is voorbehouden aan neoliberale partijen.
Ik ben het met veel oneens wat betreft dit kabinet, met name wat betreft oonderwijs, maar laten we niet te zielig doen! Een studie mag best wat kosten (up to een rug of 50 a 60)…
… MITS je er iets fatsienlijks voor terugkrijgt natuurlijk! Met name. Dat laatste schort eraan tegenwoordig.
@Joep
Vooral met deze zin ben ik het behoorlijk eens: “Het feit dat verschillende pleitbezorgers van een sociaal concept als ontwikkelingssamenwerking (…) zich laten verleiden dit als individueel nutsmaximaliserend te verkopen illustreert helaas dat we gevangen zitten in dat beperkende denkkader.”
Voornaam probleem is inderdaad dat het neoliberale discours momenteel hegemoniaal is, in ieder geval in de politiek en in de samenleving. Dat overigens zonder dat men zich daar persé van bewust is. Het toont zich ook in een hele batterij aannames die wij tegenwoordig allemaal ‘normaal’ vinden, maar dat geenszins zijn. De aanname dat men immer naar efficiëntie moet streven, bijvoorbeeld.
Mede daarom acht ik de utilitaristische denkwijze ook bijzonder ongeschikt, maar misschien komt dat omdat ik te zeer postmodernistisch beïnvloed ben geraakt. Gezien de grote invloed van sociale omgeving, discours en psychologische beïnvloeding acht verwacht ik niet dat mensen nog afwegingen maken die in enig opzicht ‘rationeel’ of ‘individueel’ zijn te noemen op de manier zoals de klassieke liberalen dat bedoelden.
Wat niet wegneemt dat men wat mij betreft best mag streven naar een samenleving die individuele (keuze)vrijheid absoluut prioriteert. Maar dan liever niet op basis van een volledig achterhaald mensbeeld.
De kritiek op ontwikkelingssamenwerking heeft in de meeste gevallen weinig met egoisme te maken. Men vindt het weggegooid geld omdat het niet werkt, niet omdat het geld weg is. Afrika was arm en is dat na 40 jaar samenwerking nog steeds. Veel organisaties bestaan vooral om zichzelf te bedruipen en hebben geen belang bij een oplossing voor arme landen. Verder blijft er bij die organisaties meer aan de strijkstok hangen dan bij een Griekse belastingambtenaar.
Verder is postmodernisme, in elk geval zoals bedoeld in http://nl.wikipedia.org/wiki/Postmodernisme, iets waar ik weinig mee heb. Behalve de relativering van maakbaarheid, vind ik het vooral onrealistisch gezwam. Laat staan iets waar je beleid op kan baseren.
Verder heeft het (neo)liberalisme ons niet bepaald windeieren gelegd. Het heeft ons alle welvaart gebracht die we hebben, waar ook de socialisten wel bij varen. Zonder liberalisme geen uitkeringen, geen gezondheidszorg en geen onderwijs op het niveau van nu. Natuurlijk zijn er hier en daar wat kritische kanttekeningen te plaatsen. Ja, kapitalisme gaat gepaard met een crisis om de zoveel jaar, maar dat hoort erbij en dat was al zo in Bijbelse tijden (7 vette, 7 magere jaren). Netto is de trend alleen maar omhoog. Oftewel, zelfs het kapitalisme heeft wat nadelen, maar het is met afstand het systeem dat de meestel welvaart creert. En over het algemeen is het verstandig niet teveel te spugen in de pan waar je uit eet.
Goh, wat handig dat jij hier even kan bepalen dat ontwikkelingshulp niet werkt omdat Afrika na veertig jaar nog steeds arm is. Alsof het in de lijn der verwachting lag dat ze in veertig jaar zo’n driehonderd jaar koloniale overheersing konden compenseren.
Jouw redenering snijdt net zoveel hout als beweren dat investeren in snelwegen niet helpt, aangezien we dat al veertig jaar doen en er nog steeds files zijn.
M.b.t. postmodernisme. Het is ook niet de bedoeling dat je er beleid op baseert. Het gaat om de erkenning dat er geen objectieve waarheid bestaat, zeker niet waar het de maatschappij of moraliteit betreft. Dat leidt onder andere tot het besef dat jouw opvattingen over het liberalisme sterk worden beïnvloed worden door de tijd en plaats waarin je leeft, en dus geenszins berusten op een objectieve of natuurlijke waarheid.
En je laatste uitspraak is natuurlijk volslagen onzin. De voor inflatie gecorrigeerde welvaart van de gemiddelde arbeider is sinds de opkomst van het neoliberalisme (jaren ’70/’80) nauwelijks nog toegenomen. In plaats daarvan concentreert de welvaart zich bijna uitsluitend aan de top. Bovendien functioneert het huidige neoliberale kapitalisme grotendeels op de stelselmatige uitbuiting van arbeiders in de rest van de wereld.
Om te kijken hoe sterk het klassieke liberalisme bijdraagt aan het welzijn van de algemene bevolking, hoef je alleen maar even te kijken hoe het er met de gemiddelde arbeider voor stond in de hoogtij dagen van de Industriële Revolutie. Ook daar was weinig welvarends aan.
Ik ga hier niet ontkennen dat het kapitalisme een enorme toename in productie teweeg brengt. Maar de manier waarop die welvaart tegenwoordig wordt ingezet is evenzeer op het conto van de sociaaldemocratie als op die van het liberalisme te schrijven.
Arno leuk, Dat jij spreekt van (NEO) liberalisme. Kun je aub bedenken dat 2 stromingen niet dezelfde gevolgen hebben gehad. En ondertussen gooi jijze wel over en kam. Het liberalisme kent juist verschillende stromingen met verschillende gevolgen. Jij schuift de welvaart die het liberalisme dat niet neo was zo maar even gelijk onder dezelfde noemer. Dat je niet pleit voor liberalisme in No vorm maakt iemand ook geen communist Arno!
n wat mij betreft kent menig sociaal democratisch beleid juist veel liberale trekjes. OF veel liberaal beleid sociale trekjes. Het is maar hoe je het beestje noemt.
Ik spreek van (neo)liberalisme omdat neoliberalisme niets meer is dan een synoniem voor liberalisme gebruikt om het liberalisme te bashen. Verder is het een ondergedefinieerd begrip waar iedereen zelf zijn persoonlijke invulling aan geeft. http://nl.wikipedia.org/wiki/Neoliberalisme Daar doe ik dus niet aan mee. Liberalisme is het beste systeem dat er is, net als democratie voor de politiek. Het heeft ook nadelen, zoals een crisis om de zoveel jaar, maar er is niks beters.
Uit je eigen wiki.
Het neoliberalisme kan men beschouwen als een voortzetting van klassiek liberalisme, ook al zijn er verschillen.[bron?] Het neoliberalisme kwam eind jaren zeventig op als een beweging tegen keynesiaanse theorie.[bron?] Keynes vond dat de overheid moest ingrijpen in de economie. Deze economische standpunten werden na de Tweede Wereldoorlog vaak uitgewerkt in het economisch beleid van de overheid. Later bleek dat de theorie niet werkte. Hierdoor ontstond de gedachte dat de overheid zich beter afzijdig kon houden. Markten zijn complex en een ingrijpende overheid zou de markt kunnen destabiliseren. Uit deze ideeën kwam een nieuwe liberale stroming: het neoliberalisme
http://en.wikipedia.org/wiki/Liberalism#Philosophy
Contemporary liberals, heavily influenced by social liberalism, have continued to support limited constitutional government while also advocating for state services and provisions to ensure equal rights. Modern liberals claim that formal or official guarantees of individual rights are irrelevant when individuals lack the material means to benefit from those rights and call for a greater role for government in the administration of economic affairs.
Het liberalisme was een stroming die zegmaar onstond in een tijd van mercantalism. Niet in en strijd tegen sociale gedachten of communisten. Logiserwijs zijn er in de 19e en 20ste eeuw dan ook meerdere stromingen ontstaan.
Dat neoliberale claimen de ECHTE LIBERALEN te zijn. Tja dat is in mijn ogen nogal een monoply claimen op denken.
Tja, het is en blijft een definitie-kwestie. In diezelfde wiki staat nl ook: “De term wordt vooral gehanteerd door tegenstanders van deze ontwikkeling; er bestaat bijgevolg geen politieke stroming die zichzelf identificeert als neoliberaal.”
En ja, het is echt liberalisme, en is de directe voortzetting van het liberalisme van daarvoor, zonder enig keerpunt. Het is liberalisme zonder concessies aan religie, communisme/socialisme of fascisme, zoals dat wel nodig was in het begin van de 20e eeuw. Dus hooguit is het een puurdere vorm van liberalisme.
“Liberalisme” is een begrip dat op vele manieren wordt vertaald. In de VS ben je als “liberal” een linkse hippie, in Nederland is de liberaal onder veel linkse hippies juist een zakkenvullen.
Ik laat me niet tot een van beide uitingen verleiden. Volgens mij is het nuttiger om verschillende uitingen van liberalisme te observeren. Het neoliberalisme zoals de politiek Nederland de afgelopen decennia sterk heeft beinvloed (als je er een betere identificerende naam voor weet vind ik het prima om die over te nemen, hoewel ik het een stroming vind met veel ongelukkige kenmerken had het woord an sich voor mij geen pejoratieve connotatie) kenmerkt zich door een focus op het financiele, waarbij organisatie vanuit de overheid bijna per definitie verkeerd is en bij voorkeur door de markt zou moeten worden overgenomen.
Volgens mij is het vruchtbaar om dat los te zien van andere klassiek liberale thema’s als secularisatie, utilisme (dat volgens namen als John Stuart Mill iets anders is dan bot privatiseren van overheidsinstellingen) en tolerantie.
Binnen de zichzelf liberaal noemende VVD zou ik namen als Neelie Kroes, Jeanine Hennis en (helaas overleden) Hans Dijkstal kwalificeren als de meer klassiek liberalen, waar ik namen als Frits Bolkestein, Hans van Baalen en Henk Kamp in de categorie neoliberaal zou plaatsen (in een poging het via deze verpersoonlijkingen toch een beetje te illustreren).
Het liberalisme gaat volgens mij uit van diverse principes en idealen. Dit maakt de uitvoering en afweging behoorlijk persoonlijk. En ook behoorlijk afhankelijk van plaats en tijd. De franse revolutie was zelfs voor de domslag in de industriele revolutie.
Maargoed jouw standpunt was het (neo)liberalisme heeft ons de welvaart gebracht die we hebben. Dat klinkt voor mij alsof je een erfenis claimt. En kennelijk zijn daarin zaken die wel en niet (neo)liberaal genoemd worden. Voor mij is het liberalisme pluriform.