Studenten en keuzevrijheid

Als ik kijk naar mijn studententijd, dan besef ik hoeveel keuzevrijheid ik had. Ik ben begonnen met studeren in 1999 en heb acht jaar over mijn studie gedaan. Dat was een keuze die ik kon maken.* Ik ben vroeg in mijn studie actief geworden bij verschillende studentenorganisaties, en merkte al snel dat ik daar minstens zo veel leerde als tijdens mijn studie. Ik koos daarom om een dozijn internationale studentenconferenties op mijn vakgebied te bezoeken en er een paar te organiseren, om actief te zijn in de studentenbeweging, om verschillende studentenorganisaties te besturen, om aan statuten te schrijven en om hoofdredacteur te zijn van een verenigingsblaadje.

Ook had ik veel keuze binnen mijn studie. Om, enkele verplichte werkgroepen uitgezonderd, wel of niet op college te verschijnen. Ik had de keuze om zelf mijn eigen scriptieonderwerp te kiezen, en dat helemaal vorm te geven naar mijn eigen wensen en interesses. Ik had bijna een volledig studiejaar aan vrijekeuzeruimte (39 van de 42 studiepunten die een jaar toen telde). Zolang ik beargumenteerde waarom een bepaald vak (van welke studie dan ook) voor mij nuttig en relevant was, kon ik volgen wat ik wilde.

Al deze keuzevrijheid is grotendeels verdwenen voor de meeste studenten van nu, tot mijn spijt. Veel opleidingen kennen een strenge aanwezigheidsplicht, en veel studies hebben een bindend studieadvies. Er is een harde knip tussen de bachelor en de master, dus een leuk mastervak ‘er bij’ volgen tijdens de bachelor is verboden. Studenten moeten vaak binnen een bepaalde tijd hun vakken halen anders vervallen de studiepunten, dus vakken erbij doen is sowieso iets dat wordt ontmoedigd. De vrije ruimte is daarnaast danig ingeperkt, vergeleken met toen ik studeerde. Wat er nog is, is vaak gegoten in een systeem van minors, waarbij studenten een hapklaar pakket van 30EC kunnen kiezen. Scriptieonderwerpen zijn bij veel studies niet meer vrij, maar dienen de onderzoekslijn van de opleiding te volgen of gekozen te worden van een lijst met onderwerpen.

Even daargelaten wat de ratio is achter al deze maatregelen, en of er ook dingen bij zitten die positief uitpakken: dit alles is ingevoerd zonder al te veel protest vanuit de grote studentenmassa’s. Ja, studentenvakbonden, studentenorganisaties en medezeggenschap hebben geprotesteerd. Er is gelobbyd, er zijn opiniestukken geschreven er is in honderd debatten uitgelegd waarom dit alles fnuikend is. Voor de ontwikkeling van studenten, voor hun academische vorming en voor hun vermogen om zelf keuzes te maken en daarbij op hun bek te gaan. Maar ook voor de arbeidsmarkt, die steeds minder gerijpte studenten krijgt, die zelf verantwoordelijkheid hebben genomen, en steeds meer lopendebandstudenten die in vier jaar door het programma gedraaid zijn waarbij enkel vakinhoudelijke vaardigheden zijn afgevinkt.

Maar dat protest heeft de ontwikkelingen hooguit vertraagd. De massa studenten heeft zich zelden om deze grote ver-van-het-bedshow bekommerd, en vond het wel best. Alleen toen er grote financiële belangen speelden, zoals bij de langstudeerboete, liet een groot deel van de studenten zich horen toen hun keuzevrijheid werd beknot.

Kortom: de student is geknecht, in een keurslijf geduwd, een dwangbuis omgedaan, en de massa studenten heeft dat allemaal rustig laten gebeuren. Zo lang het geen geld kostte was het de moeite van protest niet waard.

Maar nu, aan de Radboud Universiteit, is de grens bereikt. Er is ophef, en discussie, over de zoveelste inperking van de keuzevrijheid. Er is een Facebook-groep opgericht als protest, en op allerlei media zijn felle discussies losgebarsten, met een intensiteit die de rustige Nijmeegse, academische gemeenschap normaal vreemd is. Het is duidelijk: na alles wat de student al is afgenomen, zal het niet gebeuren dat studenten ook nog eens hun maandagse plakje vlees wordt afgepakt in de universiteitskantine!

Mocht u op dit punt “eh, huh?” denken: het Facilitair Bedrijf van de Radboud Universiteit heeft er voor gekozen om een aantal maandagen geen vlees te serveren, als idealistisch experiment en als bijdrage aan een duurzame aarde. Eén van de belangrijkste argumenten van de tegenstanders van de ‘vleesloze maandag’, naast klachten over ‘betutteling’, is de inperking van hun keuzevrijheid. Inhoudelijk laat ik deze discussie hier voor wat het is, daar is al genoeg over gezegd en geschreven. Misschien zelfs al te veel, aangezien de nazi’s, Stalin en Pol Pot nodig bleken om argumenten kracht bij te zetten.

Maar wat zou ik graag willen dat mensen wat beter nadachten over wat er nou echt belangrijk is.

János Betkó denkt dat die gast die ooit riep dat het volk prima tevreden is zolang je maar voorziet in brood en spelen best een punt had.

*Al kostte die keuze toen ook al veel geld, gezien de hoogte van het collegegeld en het feit dat de studiefinanciering na vier jaar stopte. Om lezers voor te zijn die een opmerking willen maken ‘over wat dat de maatschappij allemaal gekost heeft’: uit recent onderzoek van het ministerie van onderwijs blijkt dat langer studeren geld oplevert voor de onderwijsinstelling, het extra collegegeld is meer dan genoeg om eventuele extra onderwijsinspanningen te bekostigen.

Afbeelding via Wikimedia Commons