Innovatie in de hardrock en metal (deel 1) – het kan extremerrr!

Enige tijd terug nam ik deel aan een gesprek, waarbij iemand de opmerking maakte: ‘dit soort producten moet je niet willen innoveren; dat is net als innovatie bij een hardrockband, daar moet je niet aan beginnen, daar zit het publiek gewoon niet op te wachten.’ De normale reactie is dan uiteraard om te schreeuwen ‘HOEZOE HARDROCK NIET INNOVATIEF, VERDOMME’, daar leende de context (werk) zich echter niet voor. Omdat de situatie wel aanzette tot enig nadenken over de vraag hoe innovatief hardrock en metal nou eigenlijk zijn, dit stuk.

Ik vlieg het thema daarbij op drie verschillende manieren aan. Ten eerste: hoe heeft de hardrock zich na haar ontstaan ontwikkeld tot verschillende subgenres? Ten tweede: welke kruisbestuivingen hebben plaatsgevonden tussen hardrock / heavy metal en andere muziekgenres? Ten slotte: in hoeverre zijn bands in de hardrock en metal in staat om hun eigen muziek te vernieuwen? In dit stuk wordt de eerste vraag behandeld, deel twee en drie volgen later.

Hier lopen we overigens gelijk tegen de definitiekwestie van ‘hardrock’ aan; ik heb hardrock redelijk breed gedefinieerd, en samen gepakt met heavy metal en de subgenres die daar weer uit ontstaan zijn. Als je een nauwere definitie van hardrock neemt, zoals te vinden is op wikipedia, is het punt dat het weinig innovatief is denk ik makkelijker te verdedigen. Niettemin zijn verschillende voorbeelden die ik geef van innovaties ook bij een nauwere definitie nog steeds relevant (vooral die van cross-overs die besproken worden in deel 2 – later daarover dus meer). Net zo goed is een definitie nodig van ‘innovatief’; omdat veel definities gericht zijn op commerciële producten (en ik muziek in de eerste instantie zie als kunst), hou ik de definitie breed, als in ‘vernieuwend, grensverleggend, baanbrekend’.

Subgenres: harder, sneller, langzamer, EXTREMER

De meeste historici, muzikanten en liefhebbers zijn het er wel over eens dat Black Sabbath de aartsvader van de heavy metal is.* Vanuit Black Sabbath is een enorme diversiteit aan stijlen ontstaan. Het voert te ver door om in een blogje de geschiedenis van de heavy metal weer te geven, daar zijn boeken over volgeschreven.** Maar het is zeker de moeite waard om wat subgenres en de daarmee samenhangende innovatieve ontwikkelingen te schetsen, zonder te vervallen in een eindeloze lijst van band- en genrenamen. De lezer die nieuwsgierig is naar een voorbeeld, is van harte uitgenodigd om op wat linkjes te klikken.

Het tempo van de muziek werd steeds verder opgevoerd. Waar Black Sabbath en tijdgenoten nog redelijk relaxte muziek maakten, voerden trash- en speedmetalbands vanaf de vroege jaren tachtig het tempo flink op. Latere bands gingen nog sneller, en uiteindelijk werden in het grindcore-genre alle snelheidsrecords gebroken.

Andersom werkte het ook: waar veel bands het tempo steeds verder opvoerden, ging in de doom metal (de langzame, depressieve variant van de metal) het tempo steeds verder omlaag. Totdat je op een gegeven moment uitkwam bij intens trage muziek (zoals dit en dit).

Net zoals het tempo van de muziek zich in verschillende richtingen ontwikkelde, ontwikkelde de zang zich. Waar Ozzy  (de oorspronkelijke zanger van Black Sabbath) en de bands uit de New Wave of British Heavy Metal (NWOBHM, vanaf het eind van de jaren ‘70) nog zongen, gingen de vroege trash metalbands schreeuwen, gingen latere death metalbands brullen en nog latere black metalbands krijsen.

Diezelfde extremen zie je ook als het gaat om songteksten en artwork. Waar Black Sabbath voorzichtig begon over duivels, heksen en drugs, gingen andere bands steeds verder. Het moest shockerender. Dat uitte zich bijvoorbeeld in het steeds explicieter uitventen van ‘duivelsaanbidding’, met als meest extreme voorbeeld een groep Noren die het wat al te serieus namen en aan het moorden en brandstichten sloegen.*** In de death metal richtte men zich veelal op het schrijven van steeds ranzigere en explicietere songteksten; in de glamrock / hair metal cultiveerde men het ‘bad boys’ imago rond ‘sex and chicks‘ (de link is naar een songtekst, grappig genoeg zijn de videoclips uit de glamrock behoorlijk braaf, waarschijnlijk om ze gedraaid te kunnen krijgen op mainstream tv-stations); terwijl de metal uit de sloppenwijken, die tegen de hardcore aan zat, het harde ‘street life’ en de rondvliegende kogels bezong.

Is er dus sprake geweest van innovatie in de hardrock en metal? Ik zeg hell yeah – vernieuwend, baanbrekend, grensverleggend: check! Daar moet wel bij worden opgemerkt dat het karakter van die innovatie redelijk ‘rechttoe rechtaan’ is. Jij kan snel? Ik kan véél sneller! Jij gaat langzaam? Moet je zien hoe intens, fuckin’, tergend langzaam wij kunnen! Jij zingt? Wij schreeuwen! Zij schreeuwen? Wij krijsen, als magere speenvarkens die langzaam geslacht worden!

Keerzijde van een dergelijke innovatie, die is gericht op het doortrekken van extremen, is dat je op een gegeven moment tegen een muur aanloopt: nog sneller lukt niet zonder dat de muziek ruis wordt, of zonder dat gitaristen brandblaren op de vingers krijgen bij het spelen. Nog langzamer lukt niet zonder dat het op een gegeven moment stil wordt.  Nog extremerrr leidt uiteindelijk tot fysieke barrières, of tot ‘het nergens meer over gaat’, zowel qua muziek als qua randzaken als teksten en artwork.

Gelukkig zijn er meer manieren om een innovatief te zijn binnen een muziekgenre. Een andere voor de hand liggende is het samenwerken met en gebruik maken van andere genres. Daarover meer in deel twee.

Niettemin is heeft zich een enorme ontwikkeling voltrokken sinds het begin van de muziekstijl ruim veertig jaar geleden. Het is niet voor niets dat wanneer Trio Bier zingt over vroeger****, ze het hebben over de hardrock, die ‘vroeger veel zachter was dan vandaag’. Waarvan akte.

János Betkó heeft een zwak voor harde muziek, al sinds hij naar muziek begon te luisteren toen hij een jaar of zes was.

* Nou vooruit, ‘over eens’, voor zover je het daar over eens kan zijn. Mensen zullen er wel eens elkaars hoofd om hebben ingeslagen of ten minste om in elkaars gezicht hebben geschreeuwd, maar voor zover mogelijk is er een redelijk brede consensus dat het toch wel zo’n beetje begonnen is met Black Sabbath.

** Bijvoorbeeld “Ian Christe, Sound of the Beast – The Complete Headbanging History of Heavy Metal“. Hij begint zijn tijdbalk met het verschijnen van het eerste Black Sabbath album.

*** Maar goed, Noren… wat wil je ook?

**** Toen alles veel beter was.

Afbeelding is afkomstig van wikimedia commons