Een tweede beoordelaar kan alleen functioneren waar de begeleiding faalt

Naast een tweede beoordelaar gaat binnenkort ook de examencommissie zich buigen over de beoordeling van scripties. Dat is althans één van de plannen van Theo Engelen bij ACW-scripties die lager scoren dan een 7, of waarbij de beoordelingen van eerste en tweede begeleider meer dan een punt uit elkaar liggen.

Natuurlijk zijn beoordelingen van theses geen exacte wetenschap, die je met een objectieve nakijk-matrix zonder subjectieve invloeden kunt beoefenen. Maar schuilt de kwaliteit van onderwijs daadwerkelijk in het eindcijfer dat ter controle door een ander kan worden bepaald?

Ik geloof er niets van.

De nauwkeurigheid waar we ons zorgen over moeten maken – niet omdat we er in falen maar uit zorgvuldigheid – is die van het proces tot het eindcijfer. Niet van het schrijven leert de student het meest, maar van de discussies en het verbeteren.

Het schrijven van een document als een scriptie is een vak apart, en het gros van de studenten heeft dit maximaal één keer eerder gedaan. De meeste eerste hoofdstukken van theses die ik als begeleider onder ogen krijg zijn van zorgwekkende kwaliteit. Dat is jammer, want het instapniveau had best iets hoger mogen (of behoren te?) zijn. Het optimisme groeit gelukkig wanneer we zien hoeveel begeleiding kan bijdragen aan dit initieel erbarmelijke niveau.

Door met de student te discussiëren en het werk tussentijds uitgebreid te becommentariëren, ontwikkelt de thesis zich via een iteratief proces. De kwaliteit van de begeleiding is onmiskenbaar verbonden met het eindresultaat – dat doet niets af aan de nog veel grotere invloed van de student zelf.

Enkel nakijken is geen begeleiden, en zo is een tweede beoordelaar eigenlijk alleen in staat tot het zorgvuldig beoordelen van een thesis wanneer de directe begeleider heeft gefaald. In alle andere gevallen is het eindproduct een product van student en begeleider(s). Zonder zicht op de totstandkoming kan een beoordeling best een punt tot anderhalf hoger of lager uitvallen, zonder dat er sprake hoeft te zijn van wantoestanden.

Daarbij is het zorgvuldig nakijken van een thesis enorm intensief werk. Verwachten dat een tweede beoordelaar een verslag net zo zorgvuldig zal doorspitten als de eerste – een verwachting die her en der ook aan mijn faculteit heerst – is naïef. Deze extra tijd kan de tweede begeleider met veel meer resultaat aan het begeleiden van zijn eigen studenten besteden. Hoe verder de papieren werkelijkheid afwijkt van de redelijkheid, hoe meer je erop kunt vertrouwen dat zaken onvoldoende serieus genomen worden.

Moeten we studenten dan helemaal overlaten aan de grillen van één enkele examinator? Nee, de controle van een tweede beoordelaar is zeker belangrijk voor de zorgvuldigheid.

Een begeleider zal zijn beoordeling altijd willen toelichten aan de student. Als de belangrijkste argumenten uiteen gezet worden in een document dat wordt meegestuurd naar de tweede beoordelaar, kan deze veel beter evalueren of de begeleiding en beoordeling zorgvuldig hebben plaatsgevonden. Eventueel tussentijds commentaar aan de student kan desgewenst worden toegevoegd. Aan de tweede begeleider zou vervolgens moeten worden gevraagd aan de hand van deze toelichting en het eindproduct toe te zien op de beoordeling. Dat deze slechts steekproefsgewijs hoofdstukken zal controleren moeten we in alle redelijkheid op de koop toe nemen.

Een eerste beoordelaar zal zich op zijn beurt ontvankelijk moeten opstellen voor kritiek van de tweede beoordelaar; het bijstellen van een eindbeoordeling zou niet ongewoon moeten zijn. In alle gevallen moet een student bij een derde orgaan bezwaar kunnen maken wanneer hij willekeur of andere zorgwekkende onzorgvuldigheden aantreft.

Joep werkt sinds enkele jaren als onderzoeker en begeleider van studenten aan de Nijmeegse bèta-faculteit waar hij eerder zelf studeerde. Ondanks dat hem enige terughoudendheid past te oordelen over de werkwijze elders, is hij sceptisch over de papieren werkelijkheid die niet alleen de geesteswetenschappers misleidt.

Deze tekst verscheen tevens op Voxweb