Studeren en de rol van de staat

Vorige week woensdag werd bekend dat een coalitie van PvdA, VVD, D66 & GroenLinks een akkoord had bereikt over wat we neutraal maar een leenstelsel voor studenten zullen noemen (zelf noemden deze partijen het nieuwe stelsel het studievoorschot of sociaal leenstelsel). Gisteren schreef Thijs den Otter op deze website dat GroenLinks haar politiek kompas kwijt is, al liet hij in het midden waar dit GroenLinks naartoe is afgedwaald. Volgens mij zijn we daar nu precies achter gekomen.

Op haar website had GroenLinks haar besluit om de deal te steunen toegelicht. Tekenend zijn de volgende twee zinnen: “Nu betalen mensen met lage inkomens via de belasting mee aan de studiebeurs van mensen die later dankzij die studie een hoger inkomen krijgen. Dat is onnodig en oneerlijk.” Dat mensen met lage inkomens blijven meebetalen aan de aanvullende beurs, OV-kaart, eventuele niet-inbare leningen en niet te vergeten de algemene overheidsbegroting voor het hoger onderwijs, en dat de gegeven verklaring daarom behoorlijk hypocriet is, negeren we maar even. Interessanter vind ik de grotere symbolische betekenis van de gegeven redening. Hierdoor krijgen we inzicht in hoe er bij GroenLinks wordt nagedacht over een van de meest fundamentele vragen in de politiek: wat is de rol van de staat?

In wezen is studiefinanciering gebaseerd op de socialistische idee dat studeren een algemeen doel dient. In dit wereldbeeld wordt het niet als problematisch gezien dat mensen met lage inkomens bijdragen aan het geheel, zolang de belasting maar progressief is en de opbrengsten voor de maatschappij als geheel zijn.

Het idee dat het oneerlijk is dat mensen met lage inkomens meebetalen aan iets waar zij zelf niet direct voordeel aan hebben, is juist een hele liberale gedachte. Liberalen zien de overheid als noodzakelijk kwaad, een organisatie die zich als het even kan alleen met zaken moet bemoeien waar iedereen profijt van heeft, zoals rechtshandhaving en justitie. Zij moet zich niet te veel met sociale behoeften bemoeien, of zoals onze premier zei: “De overheid is geen geluksmachine.”

Nou is GroenLinks niet helemaal van deze school. De partij blijft er immers in haar verklaringen op hameren dat het nieuwe stelsel eerlijker is, de toegankelijkheid van onderwijs waarborgt, en extra onderwijsgeld garandeert. Maar het idee dat de overheid de vrijheid van burgers om te kunnen studeren moet bevorderen, is in wezen een sociaalliberale gedachte. Studeren doe je voor jezelf (het is een investering), maar de overheid mag je wel een handje helpen.

Dat GroenLinks is verschoven naar het sociaalliberalisme kan geen verrassing zijn voor diegenen die de partij hebben gevolgd in de tijden van Femke Halsema. Tot veler vreugde lijkt de partij onder Bram van Ojik weer naar links te willen bewegen. Misschien dat juist daarom deze liberale deal bij veel GroenLinksers zo hard aankomt.

Bart Linssen is trouwens groen en links bij een andere partij.

De afbeelding van het kompas is afkomstig van wikimedia commons