Banken lijken publieke taak uit het oog verloren
Het is inmiddels alweer een week geleden, maar bij de presentatie van het jaarverslag van de Autoriteit Financiele Markten (AFM) zei voorzitter Ronald Gerritse hele interessante zaken in het kader van publieke belangen in de bankensector. ‘Banken moeten veel beter communiceren’, zo luidt de kop boven het artikel op de site van De Volkskrant. De AFM-voorzitter gebruikte de storing bij het internetbankieren van ING als groot voorbeeld. ‘Pas in de avond kwam er wat uitleg van de Nederlandse Vereniging van Banken. Dat had uren eerder moeten gebeuren. Dit verdient geen schoonheidsprijs.’ Nu is dat nog tot daar aan toe; persoonlijk vind ik het uitblijven van een duidelijke visie van de banken op de toekomst van de financiele sector veel ernstiger. AFM: ‘Het is oorverdovend stil aan de kant van de banken. Ze zijn in hun schulp gekropen en komen er niet uit. Het zou helpen als banken en verzekeraars open en eerlijk zouden praten over de moeilijkheden die ze hebben.’ Naar die moeilijkheden ben ik ook wel benieuwd, en met mij waarschijnlijk vele Nederlanders. Aan de andere kant: probeer grote problemen op ongrijpbare en abstracte financiele markten maar eens begrijpelijk te verhelderen. Het niet eens proberen is echter geen optie.
Nationalisatie van banken
De financiele crisis heeft niet alleen in Nederland, maar ook in Europa, grote gevolgen voor de bancaire sector. In Nederland zijn drie van de vier grote banken (‘systeembanken’) inmiddels geheel of gedeeltelijk (weer) in handen van de overheid. Onlangs werd SNS Reaal genationaliseerd, iets wat eerder ook al bij ABN AMRO en gedeeltelijk bij de ING Bank gebeurde. De reden is duidelijk: deze banken mogen simpelweg niet verloren gaan omdat ze twee belangrijke publieke belangen dienen. Ten eerste de stabiliteit op de financiele markt en ten tweede, en dat is misschien nog wel de belangrijkste reden, de grote hoeveelheden spaargeld van de (Nederlandse) burger die aan deze banken zijn toevertrouwd. (Al heeft het verloren gaan van dit spaargeld natuurlijk ook weer grote gevolgen voor de economie, maar dat terzijde.)
Publieke dienstverlening
‘We hebben de financiële sector overal hard bij nodig: bij het oplossen van de problemen op de woningmarkt, met de pensioenen, in de zorg. Maar ze hebben kennelijk het idee dat ze niets meer goed kunnen doen en besluiten te zwijgen. Dat is de slechtst denkbare strategie. Bij het herstel van vertrouwen hoort ook eerlijk vertellen wat er aan de hand is,’ aldus Gerritse. Vervolgens staat in het artikel geschreven dat de AFM wil dat de banken de klanten centraal stellen. Ik ben het roerend met de AFM eens. De banken lijken de afgelopen jaren onvoldoende te hebben beseft dat ze naast een winstoogmerk ook een belangrijke publieke dienst verlenen. Die publieke dienstverlening is niet verdwenen nadat de banken zijn geprivatiseerd, of nadat zij hun dienstverlening hebben uitgebreid naar het buitenland of naar andere diensten. Soms lijken banken dit echter wel te denken – of ze zijn hun publieke taak op zijn minst uit het oog verloren. In het geval van SNS Reaal brachten problemen met de vastgoedinvesteringen de bank- en verzekeringstak in gevaar – met dreigende dramatische gevolgen voor gewone burgers. SNS Reaal had simpelweg onvoldoende oog voor zijn maatschappelijke taak en nam willens en wetens een risico met het spaargeld van burgers. Dat moet met dergelijke grote risico’s niet kunnen, en dus pleitte minister Dijsselbloem al voor opsplitsing van banken bij toekomstige financiele problemen – ook al bestrijden economen de mogelijkheden voor dergelijke plannen. De kern van de door Dijsselbloem aangedragen oplossing is echter helder.
Transparantie
In ieder geval lijkt het tijd voor een nieuw besef bij de banken. Een besef van de maatschappelijke rol die zij spelen. Meer transparantie zou hier een belangrijk onderdeel van kunnen zijn. Immers, wanneer een organisatie publieke diensten verleent, en zeker wanneer hier ook belastinggeld in wordt gepompt (wat bij de nationalisatie van de drie bovengenoemde banken ook is gebeurd – zij het waarschijnlijk niet structureel), kan transparantie naar de burger als publiek belang worden aangeduid. Bovendien is in het huidige crisisklimaat, dat voor een belangrijk deel wordt gevoed door de penibele situatie van veel banken, duidelijkheid en transparantie over de status van de crisis, plannen om de veiligheid van spaargeld te waarborgen en risico’s van de crisis voor het voortbestaan van de banken van belang. Om onnodige angst tegen te gaan, maar zeker ook om over structurele, toekomstige constructies en regulering van de bancaire sector te debatteren.
Het AFM is het met mij eens. ‘Maar de sector moet zelf nadenken en zelf laten weten hoe de toekomst eruitziet. Er is geen reden om daarin terughoudend te zijn, er is behoefte aan debat.’ Debat over de toekomst van de bankensector als belangrijk publiek belang. In deze crisistijd zou ik dat wel zo willen benoemen. Laat mij dan alvast een punt agenderen: het besef bij de banken dat ze naast winstmaximalisatie nog een belangrijk doel dienen, namelijk het verlenen van een publieke dienst. Zij hebben niet alleen met investeerders of klanten te maken, maar ook met burgers en mensen. Niet dat banken in hun strategie oneconomische keuzes moeten maken, integendeel. Maar qua risico’s, investeringen en visie lijkt me dit besef voor een bank een besef om in het oog te houden.
Misschien is dat besef wel het publieke belang dat we als samenleving moeten borgen: een structureel besef door de hele organisatie van top tot bottom. Het is immers wel ons spaargeld, waar die banken de verantwoordelijkheid voor dragen.
Dit artikel verscheen eerder op de site van Mart Waterval
S.v.p. plaats dit bericht op je facebook:
Loading ...
De cultuur bij banken is al jaren om te verdienen door mensen ongezonde financiele producten in de maag te splitsen En er tevens zelf nog wat aan te schaffen ook. Niet alle medewerkers vieren daar wel bij, maar een flink kader heeft zo een ongezonde bonus opgestreken.
Hoewel menig echt virussen inmiddels is aangepakt is de sector kwa mentalitait nog lang niet zodanig dat men lange termijn maatschappelijke vertrouwen als doeslstelling gehaald heeft.
En het AFM, het is de vraag of die zelf weten wat er soeelt bij de klant, behalve af en toe een dagje geen geld over maken.
Ik denk dat je pleidooi op veel begrip kan rekenen Mart. De vraag is echter wel hoe er een structureel besef van verantwoordelijkheid kan ontstaan binnen banken. Zoals in veel andere sectoren heb ik ook hier het idee dat er een bepaalde cultuur heerst die moeilijk is te veranderen
Publieke taak van de banken, zei daar iemand? http://www.nu.nl/economie/3406440/kamer-stelt-deadline-deutsche-bank.html
Ik vond vooral het stukje bij 1vandaag leuk, waarin gesteld werd dat de Deutsche Bank die mensen dumpt, maar vervolgens een boete geeft omdat het krediet voortijdig beëindigt is. Surrealistisch.
Volgens mij ligt het probleem ergens anders.
De auteur constateert dat baken ‘onvoldoende beseffen’ dat ze ook een publieke taak hebben. De vraag is echter, waarom banken zich iets van deze publieke taak zouden moeten aantrekken.
In een kapitalistische samenleving als de onze is het primaat van elk bedrijf immers om winst te maken. Dit geldt ook voor banken. Enige ‘publieke’ functies die het bedrijf ook vervult zijn secundair. Zodra het vervullen van de publieke functie in strijd is met het maken van winst, is het logisch dat het bedrijf stopt met de nutsfunctie.
De fout ligt hem dus ook niet zozeer bij de banken, maar bij onszelf. De banken doen precies wat van een bedrijf in een vrije markt te verwachten valt. Het is onze fout om te denken dat banken vanzelfsprekend hun publieke taak op zich blijven nemen. Banken zijn tenslotte geen liefdadigheidsinstellingen.
Natuurlijk zijn er de échte vrije markt adepten die verwachten dat op de één of andere magische manier uit het gezamenlijke egoïsme van de financiële sector spontaan het algemeen belang ontspringt. Je zou hopen dat dergelijke mythes met de financiële crisis om zeep zijn geholpen, maar helaas zijn ze hardnekkiger dan je verwacht.
Om banken een publieke functie te laten vervullen, zijn er eigenlijk maar twee opties.
Eén, de banken nationaliseren zodat de overheid via een staatsbank de publieke functies garandeert. Duitse deelstaten opereren, naar mijn weten, een dergelijk systeem.
Twee, voldoende regelgeving opstellen om banken te dwingen het publiek belang te dienen, naast het nastreven van hun winstoogmerk. Op deze manier maakt de overheid het dienen van het algemeen belang een voorwaarde voor het opereren als bank.
Helaas zijn beide opties momenteel uit de mode, vanwege het heilige geloof dat de markt het allemaal wel op zal lossen. Ondertussen doet de overheid een beroep op de banken en burgers om toch maar vooral verstandig te bankieren. Het eerste is zinloos, omdat dit niet direct in het belang van de bank is, het tweede is zinloos omdat burgers niet verenigd genoeg zijn om echte invloed uit te oefenen.
In plaats daarvan zou de overheid bij zichzelf te rade moeten gaan, en de banken gewoon dwingen het publiek belang te dienen. Niet met zachte woorden, maar harde actie. Daar hebben we tenslotte een overheid voor. Zolang een dergelijk idee echter als te radicaal wordt gezien, hoeven we van de banken ook niets te verwachten.
Zoals Mart al zegt hieronder hebben banken ook enig belang bij een vlekkeloze reputatie. Helaas is de media niet altijd even preventief allert en zijn de toezichthouders nogal bureaucratisch.
Daar komt bij dat je op papier leuk de klant centraal kan stellen. Het is echter een stuk makelijk om die mentaliteit erop de werkvloer toetsbaar in te rammen.
Naar mijn mening zou het een hoop helpen als de toezichthouders veel actiever binding zouden zoeken voor communicatie en transparantie naar de klant en het publiek.
Als je weet dat men vrij gemmakkelijk onafloosbare leningen verstrekt en daar toch incasso bureaus oor inhuurt. Of weet dat er riskante overnamens zijn of financiele producten dan is het al een stuk eerder dat de bank het voelt in hun klanten bestand.
Daarnaaast moet er fors worden hervormd in de rechtspositie tussen bank en prive persoon met beter rechtsondersteuning of zelfs een grotere rol voor het strafrecht.
Nu duurt het naar mijn idee vrij lang voor de reputatie van een klacht bij het publiek massaal in de hersentjes komt. En ja dan hoe je als bank ook geen bal aan gelegen te laten liggen om het invidu te vriend te houden of niet hier en daar de risico grenzen wat op te rekken. De problemen komen toch pas naarboven als het kalf verdronken is en dan graaft men gewoon de volgende put met hoop op winst.
@Frank,
Je hebt gelijk, het is natuurlijk zo dat banken zich niet perse iets HOEVEN aantrekken van hun publieke taak. Ik vind echter dat ze dat wel moeten doen. Privatiseren of niet heeft hier niet noodzakelijk iets mee te maken.
De taak van de overheid is uiteindelijk dat de dienstverlening voldoende is voor dit soort essentiële functies. Je kunt bepleiten dat dat in de bancaire sector de afgelopen jaren niet het geval is geweest, maar dat wil niet zeggen dat privatisering per definitie deze problemen veroorzaakt. Borging van publieke belangen betekent niet perse dat de overheid de taak moet uitvoeren. Sterker nog: efficiëntie is ook een publiek belang, omdat de belastingen anders de pan uitrijzen! En liberalisering van de markt, gecombineerd eventueel met privatisering, zorgt ervoor dat efficiëntie wordt nagestreefd. Meer dan als overheidsdepartement.
Regelgeving is inderdaad een punt waardoor de overheid de banken onder controle kan houden. Eventuele grote gaten in wetgeving moeten worden voorkomen. Je zou kunnen zeggen dat banken die gokken met spaargeld van mensen blijkbaar hiertoe worden aangespoord, omdat de wetgeving dit niet afdekt. Zo kun je er inderdaad naar kijken.
Je vergeet echter een ander punt: banken willen ook gewoon zoveel mogelijk klanten hebben. Banken willen niet dat hun imago besmeurd wordt (ook al is dit wel gebeurd). En bovendien kunnen banken alsnog inzien dat hun winstgevende taak dienstverlening aan de burger is. Een publieke taak dus. Daarnaast willen ze investeren, speculeren en meer geld verdienen, maar in essentie verrichten ze een dienst, wat op zich al voldoende in zich zou moeten hebben om de dienstverlening op peil te houden en de risico’s te beperken! Vergelijk maar eens met de NS of met PostNL. Waarschijnlijk niet de bedrijven die bij mensen opkomen wanneer het over dienstverlening gaat, maar ik durf het tegendeel te stellen. NS en PostNL zijn zich zeer bewust van hun publieke dienst. Bovendien dwingt concurrentie hen tot het stellen van zeer ambitieuze kwaliteitstargets. Deze twee bedrijven (NS verzelfstandigd, PostNL ook geprivatiseerd) zijn leidend in de wereld op hun dienst. Zij begrijpen dat ze diensten verlenen aan de burger en proberen dit zo goed en kwaad als het kan te doen. Ik denk dat dit voor banken ook zou kunnen gelden.
Overigens nog een aantekening bij je pleidooi: drie van de vier banken zijn inmiddels genationaliseerd, Rabobank niet. Ik denk dat mensen Rabobank het meeste associëren met een organisatie die zich verantwoordelijk voelt voor het verlenen van een publieke dienst. Rabobank is als enige niet genationaliseerd. Ik zeg niet dat nationaliseren een slecht idee is (verzelfstandiging lijkt me wel essentieel overigens), maar ik zeg ook niet dat het dé oplossing is voor al deze problemen. Je wilt immers ook dat zo’n overheidsorganisatie geen bodemloze put wordt.
@Mart.
Ik zie de richting waar je met je betoog heen wil, maar ben helaas niet overtuigd.
Het argument dat je instanties via hun ‘reputatie’ onder controle kan houden, gaat in ieder geval tot Mill terug. Maar de voorwaarde daarvan is, dat een slechte reputatie ook tot consequenties leidt. Mijns inziens is dat bij banken niet het geval.
Banken vormen in Nederland (en ook elders) een oligopolie, zo niet een de facto kartel. Het kleine aantal spelers dat samen de markt beheerst, kan een beetje slechte reputatie best lijden. Immers, er is nauwelijks een alternatief. Hier in het VK is de volkswoede over banken enorm, maar dat leidt niet tot structurele veranderingen. Waarom niet? Omdat de consument afhankelijker is van de bank, dan vice versa.
Dat brengt me bij je tweede punt, dat banken om winst te maken van de burger afhankelijk zijn. Dat was misschien ooit zo, maar is nu niet meer het geval. Wat het meest winstgevend is/was, zijn investeringen en speculaties op internationale kapitaal- en goederenmarkten. Commerciële leningen aan de kleine man zijn minder winstgevend en niet noodzakelijk. Dat is o.a. de reden dat het krediet van banken aan het MKB al tijden is opgedroogd.
Mijn punt blijft staan. Het is onrealistisch om te verwachten dat een private instelling met winstoogmerk uit pure liefdadigheid een publieke functie zal vervullen. Het bedrijf zal dat alleen doen als er ofwel winst mee te maken valt (en meer winst dan elders), ofwel het daartoe wordt gedwongen.
Verder begrijp ik je weerstand tegen overheidsdiensten ook niet helemaal. Ik hoor in veel van deze discussies dat het bedrijfsleven efficiënter is dan de overheid. Volgens mij halen mensen hier structureel macro-economische efficiëntie en bedrijfsmatige efficiëntie door elkaar. Dat de overheid in het eerste faalt, is bijna per definitie waar, omdat de overheid namelijk nog meer doelstelling heeft dan economische optimalisatie.
Dat de overheid het in het tweede geval het altijd moet afleggen, lijkt me niet op voorhand vast te stellen. Voor een blik in de wondere wereld van de privatisering, zou je eens naar het spoorwegennet en de proliferatie van ‘public-private partnerships’ hier in het VK kunnen kijken.
Klein detail frank. als heel Nederland morgen het geld weg trekt bij ABN, Rabo, ING of SNS dan heeft men wel degelijk een probleempje. Dat begint wellicht zelfs met een F.
Opgelet bij DSB.
Volgens mij heft de kleine man best macht, ze komen alleen niet snel met zijn allen in beweging.
Tjah, als heel Nederland morgen op de Erasmusbrug gaat staan, stort die misschien ook in elkaar.
Ik begrijp je punt, maar het probleem is eerder dat te weinig mensen kritisch naar hun bank kijken, dan teveel. Dat o.a. vanwege een gebrek aan alternatieven, natuurlijk.
Bovendien is het maar de vraag of dit een wenselijk controlemechanisme is. Zodra je een bepaalde maatschappelijke functie privatiseert, zij het het bankwezen of de zorg, komt de politiek-ethische verantwoordelijkheid voor deze functie volledig bij de burger-als-consument te liggen. Ik ben er niet van overtuig dat dit het beste kanaal is om een dergelijke verantwoordelijkheid mee uit te oefenen.
Is het oproepen tot ‘in beweging komen’ in deze ook niet strafbaar? (heb je het dan niet over een bankrun?)
@Janos:
Naar mijn weten is dat inderdaad onder de vorige regering door Opstelten strafbaar gesteld, na het DBS debacle.
Overigens is mijn hoop dat er enige flexibiliteit in dat verbod zit, en dat je nog steeds mag zeggen ‘ga weg bij ABN, want ze martelen baby zeehondjes’. Zo niet, dan heeft de overheid zich wel bijzonder strak voor het karretje van de banken laten spannen.
@Mart: je noemt postNL en de NS als voorbeelden, ‘leidend in de wereld in hun dienst’. Eh… sorry, maar doen die het echt zo veel beter dan voordat ze verzelfstandigd / geprivatiseerd waren? Had Nederland niet al voor de verzelfstandiging van de NS het dichtste spoornetwerk van de wereld?
Wat ik bij de NS vooral zie is hoe ‘ambitieuze kwaliteitstargets’ leiden tot perverse effecten (er komt een target voor het aantal treinen dat te laat mag komen? Prima, dan halveren we het aantal treinen als de weersomstandigheden ook maar een beetje tegen zitten, dan heffen we treinen op als ze te laat dreigen te komen, en dan laten we treinen niet op elkaar wachten zodat mensen hun aansluiting missen, al had dat eigenlijk wel gekund: want fuck de klant, we hebben een target).
Of ben ik nu te cynisch? Ik snap iig niet zo goed dat iemand de NS als goed voorbeeld noemt hiervan. Als er toch 1 club is waarvan achteraf door veel mensen is vastgesteld dat het nooit verzelfstandigd had moeten worden, omdat er geen concurrentie is en (dus) veel minder efficiëntiestreven, dan is het de NS wel (en dat geldt ook voor het buitenland – misschien kan Frank iets zeggen over hoe goed de privatisering van het Britse spoor heeft uitgepakt).
Inderdaad vind ik de NS niet zo’n mooi voorbeeld van geslaagde privatisering. In een markt, zoals het spoor, waarin concurrentie niet mogelijk is, moet je niet privatiseren. Ik zou postnl ook een ongelukkig noemen, gezien zij geprivatiseerd zijn in een enorm krimpende markt. Het is nu bijzonder moeilijk te bepalen of het banenverlies bij postnl te wijten is aan de privatisering of aan de opkomst van email e.d.?
Blijft over dat ik het met Frank eens ben: je kan niet van een bedrijf zomaar verwachten dat het winstoogmerk niet laat prevaleren over service, want dan doet de concurrent dat wel en ga je failliet. Er dient dus slimme regulering en toezicht te zijn. Die rol hebben de AFM en DNB, maar wellicht moet die beter ingevuld worden en eventueel versterkt.
Verder vroeg ik me af welke banken ooit staatsbank zijn geweest, behalve de postbank? Bankieren is toch altijd bij uitstek een private bedrijfstak geweest?
Dan wil ik als laatste noemen dat de klant, en wij dus ook, hierin niet volledig onschuldig zijn. Wij gingen met ons spaargeld voor de hoogste rente, daarmee de bank impliciet aanmoedigend risico’s met ons spaargeld te nemen. Want 6% rente haal je niet zonder stevig beleggen. Dat ging jarenlang goed en daar profiteerden we allemaal, wellicht ongemerkt, van mee. Nu is het mis en hebben de banken het gedaan. Maar zeg eerlijk, zouden jullie anno 2002 jullie (hypothetisch) spaargeld op een ‘veilige’ bank hebben gezet tegen 2% rente, als de andere bank 5% bood? Wie realiseerde zich in die tijd dat daar risico’s aan zaten? Ik niet in elk geval.
Ik gaf de NS niet perse als voorbeeld van privatisering, ik gaf het als voorbeeld van een bedrijf dat de dienstverlening aan de burger centraal had staan. Maar dat is door jullie ook flink tegengeworpen, haha. Toch blijf ik bij mijn standpunt. Ik geloof wel echt dat de NS de dienstverlening centraal heeft staan. Alleen: rigide vasthouden aan kwaliteitseisen werkt in de hand dat treinen worden geschrapt om die kwaliteitseisen te halen. Dat is een raar besluit van de NS, maar ook raar van de overheid, want die houdt blijkbaar te rigide vast aan deze kwaliteitseisen zonder naar de werkelijkheid te willen kijken.
Ik ben niet een groot voorstander van privatisering. Ik ben wel voorstander van verzelfstandiging in sommige sectoren en ben niet perse tegenstander van privatisering in sommige sectoren, alleen ben wel groot voorstander van het feit dat de overheid hierin een actieve rol blijft vervullen. Begrijp me dus niet verkeerd! Alleen: mijn scriptie wijst simpelweg uit dat verzelfstandigde bedrijven efficiënter opereren dan overheidsdiensten. Dat is gewoon zo. Ik kan het ook niet helpen. Overigens ken ik uit het VK alleen het voorbeeld van Royal Mail, en dat is in overheidshanden uitgegroeid tot noodlijdend postbedrijf omdat de overheid niet heeft geïnvesteerd in modernisering, met als gevolg dat het nu geprivatiseerd wordt om kapitaal te vergaren. Maar welke gek gaat een bedrijf kopen dat verouderd is en eventuele concurrentie met andere Europese postbedrijven daardoor sowieso verliest?
Hier overigens een recent nieuwsbericht over de situatie van Royal Mail: http://postandparcel.info/55555/news/companies/uk-government-favouring-ipo-for-royal-mail/
Het lijkt me dat de verkoop van Royal Mail betrekkelijk weinig met het bedrijf zelf, en meer met de ideologische kleur van de huidige Britse regering te maken heeft.
In een vrije markt is het algemeen belang altijd ondergeschikt aan het eigenbelang van de bank. Denken dat dit niet zo hoeft te zijn zolang je de banken maar besef bij brengt van hun maatschappelijke functie is wat mij betreft behoorlijk naïef, en vooral een argument waarmee mensen die verblind zijn door de vrijemarktideologie proberen de echte maatregelen tegen te houden.
Hier nog een recent voorbeeld hoe de banken hun eigen winst voor het algemeen belang plaatsen, zich daarbij verschuilend achter de (te soepele) regulering:
http://nos.nl/artikel/510009-banken-verkopen-pingedrag-klanten.html
Of: je accepteerd dat de wereld zo werkt en je richt de wet- en regelgeving zo in dat banken e.d. niet alles mogen. Privacy-wetgeving zou het verkopen van pinbetalingsgegevens gewoon moeten verbieden. Maar in elk geval ga ik voorlopig niks meer met pin betalen. Kijken hoe leuk de banken dat vinden als we dat massaal gaan doen.