Zelfcensuur voor iedereen

Begin deze week schreef ik een blog (De W van Waar de f*** ben jij mee bezig Ewbank?) over een ordinaire beledigende tweet van Koningslied-schrijver John Ewbank. Het leed van het twitter-bericht werd vergroot doordat “kwaliteitskranten” de belediging ongecensureerd overnamen. Kunnen is doen?

Het onfatsoen in bovenstaand voorbeeld is weliswaar erg onsympathiek, maar relatief ongevaarlijk. Daar beperkt het zich helaas niet toe. Steeds vaker worden verdachten en veroordeelden met naam en toenaam in nieuwsberichten genoemd. In een uitzonderlijk geval heeft dit een functie, bijvoorbeeld wanneer het kan bijdragen aan de opsporing van de (vermoedelijke) dader. Daar kun je het met goede argumenten mee eens of oneens zijn, maar veelal is deze functie niet aan de orde. Risico’s zijn er echter altijd…

Nadat Volkert van der G. na zijn verschrikkelijke moord op Fortuyn met zijn volledige naam werd genoemd in de media, werd niet alleen zijn eigen (onschuldige) familie wekenlang bedreigd, maar ook andere gezinnen met dragers van dezelfde naam moesten het ontgelden. Er zijn blijkbaar tal van mensen in dit land die het nodig vinden om mensen uit het nieuws, maar ook hun naasten, te confronteren met stenen door ruiten. Ook sturen ze dreigbrieven met daarin hun wens tot het spelen van eigen rechter. Er zijn helaas maar een handvol labiele idioten nodig om voor veel ellende te zorgen.

Een ander voorbeeld waar meer terughoudendheid van de media de bevolking een dienst had kunnen bewijzen zijn de cartoonrellen. Een Deense cartoonist had het in zijn hoofd gehaald (sarcasm intended) om de heilige profeet af te beelden en zelfs de spot daarmee te drijven. Een handjevol licht ontvlambare imams had daarover hun woede en zelfs bedreigingen geuit. An sich een noemenswaardige gebeurtenis, een Scandinavische cartoonist wordt immers verketterd om een reden en op een wijze die naar westerse maatstaven hoogst ongebruikelijk en ontoelaatbaar is. Maar wat klein begon met slechts een handjevol moslimextremisten, groeide in een paar dagen uit tot grote rellen en demonstraties in binnen en buitenland. Het zou me niet verbazen als de betreffende tekenaar nog steeds ondergedoken zit. Nu is dit een voorbeeld dat de Nederlandse landsgrenzen overschrijdt, maar evengoed werd gevoed door grote gevestigde media. Kranten die hun solidariteit met de Deense krant (wiens redactie ook bedreigd werd) betuigden door de cartoons ook af te drukken dienden daarmee een legitiem doel: ze haalden de Deense krant uit de spotlights. Alle andere media hadden zichzelf echter de vraag moeten stellen: was het het waard om bij te dragen aan de hetze door specifieke informatie over de cartoonist en diens krant te vermelden? Helaas had men kunnen inschatten dat men op een kruitvat zat.

Analoog aan het bovenstaande kan ik nog even doorgaan: de naam van het Turkse pleegkind en diens lesbische pleegouders, een bedreigende videoboodschap van de haatbaarden van Sharia4Belgium of het “hypen” van Project X Haren.

Van een andere orde, maar in deze discussie niet minder interessant, is de succesvolle dorststaking van de Kameroense asielzoeker aan wie vorige week asiel werd verleend door staatssecretaris Teeven. Ik acht de kans groot dat het verdedigbaar is dat we deze asielzoeker een plaats in onze samenleving geven: iemand die tot dergelijke acties overgaat is vast niet zonder reden ten einde raad. Dat laat onverlet dat een overheidsorgaan op zijn minst de schijn hoog dient te houden dat het niet te chanteren is. Het is niet onwaarschijnlijk dat nieuwe afgewezen vluchtelingen dit voorbeeld zullen volgen, maar hoe lang gaat dat goed?

Landen moeten hun media in beginsel niet censureren. Verregaande persvrijheid is een vereiste voor een goed functionerende democratie. Het college bescherming persoonsgegevens (CBP) ziet er op toe dat de privacy van burgers wordt beschermd en daartoe zou censuur vanuit de overheid zich over het algemeen moeten beperken. Dat neemt niet weg dat media – zoals wat mij betreft ieder mens of orgaan – ook de morele taak hebben zich maatschappelijk verantwoord op te stellen. Maar welk mechanisme zou ervoor moeten zorgen dat media zichzelf censureren ten gunste van de (veiligheid) van de samenleving, als er een volk is dat uit een gezonde nieuwsgierigheid juist dit soort berichtgeving wil lezen? Ook hier botst het individuele rationalisme weer met dat van het collectief, maar het laatste wat we willen is de overheid als scheidsrechter die gaat bepalen welk “nieuws” er wel en niet in de krant mag. Is er een manier om in deze discussie het maatschappelijke belang te dienen zonder de democratische fundamenten onderuit te zagen?