De monarchie: in ons aller voordeel!
Nu Beatrix het veld zal ruimen en haar zoon, Prins Willem-Alexander, haar taken over zal nemen, is het weer tijd om discussie te voeren over het bestaansrecht van onze monarchie. Een levendige discussie die reeds enkele decennia bij tijd en wijlen opkomt. Graag doe ik anno 2013 een duit in het zakje.
Om te beginnen zou ik het belang van deze discussie willen relativeren. Het bestaan van de monarchie leidt tot mijn beste kennis niet tot problemen in praktische, staatsrechtelijke of democratische zin. Mijn stelling is dan ook dat wanneer iets goed verloopt, zoals de monarchie in Nederland, er in eerste instantie geen aanleiding is tot verandering. Waarschijnlijk zullen door deze stelling de haren van republikeinen recht overeind gaan staan.
Want de monarchie is toch allesbehalve democratisch?
Inderdaad! De koning(in) is een niet gekozen gekozen staatshoofd. De vraag is echter hoe erg we dat moeten vinden. Ik ben van mening dat dit geen probleem is. Ten eerste omdat niet alles dat gekozen is per se beter hoeft te zijn. Zo worden er over hele wereld presidenten democratisch gekozen, die vervolgens een bijzonder grote macht hebben en deze macht gebruiken en in sommige situaties zelfs misbruiken. De staatsrechtelijke situatie Nederland, een regering die wordt gecontroleerd door het parlement, is zowel wenselijk als uiterst democratisch. Op deze manier garanderen wij immers dat wanneer wij stemmen, met deze stem ook een mandaat wordt gegeven aan het orgaan met het politieke primaat: het parlement. Het parlement heeft het laatste woord, zo bleek onlangs nog bij de kabinetsplannen voor de woningmarkt, en hier kan de koning(in) niets aan afdoen. Graag vergelijk ik deze situatie met het huidige Franse model, waar parlement (en de daaruit voortvloeiende regering) separaat van de president wordt gekozen. Dit heeft tot gevolg dat het kan voorkomen dat president en premier van verschillende politieke kleur zijn. Dit kan de de politieke stabiliteit in gevaar brengen.
Inmiddels zullen de republikeinen beginnen te morren en zeggen: ‘De koning(in) heeft wel degelijk invloed!’ Waarschijnlijk heeft de koningin inderdaad enige vorm van invloed. Die invloed is echter beperkt tot lintjes knippen, een wekelijks gesprek met de minister-president en halfjaarlijkse gesprekken met de overige ministers en staatssecretarissen. Daarbij merk ik – overigens zonder te oordelen – op dat zij het afgelopen najaar buiten de formatie is gehouden. Haar grootste invloedsmogelijkheid is dus afgenomen. Wat rest is louter ceremonieel en informerend. Over het informerende gedeelte, de gesprekken met minister-president en ministers, wordt nog wel eens krampachtig gedaan. Want ‘we’ weten immers niet wat er in deze gesprekken wordt gezegd. Dat is waar, maar het geldt evenzeer voor elke wekelijkse ministerraad. Deze zijn ook gesloten, althans voor een periode van 25 jaar. Daarnaast is belangrijk u te verplaatsen in een minister op het moment dat hij of zij in gesprek is met de koning(in). Natuurlijk kan de koning(in) kritisch zijn of het oneens zijn met uw beleid en voorstellen. Maar u bent een zelfstandig lid van de regering en dient verantwoording af te leggen aan parlement, partij en volk. Níét aan de koning(in). Ik ben er dan ook ter stelligste van overtuigd dat een zichzelf respecterend minister de adviezen van koning(in) ter harte neemt, maar zelfstandig een afweging maakt. Jij hebt immers niets te vrezen van de koning(in).
De echte republikein zal inmiddels wel briesen: ‘Waarom niet je staatshoofd kiezen als het toch zo weinig voorstelt?’ Mijn antwoord zou zijn: juist niet doen! Door te stemmen kiest de burgers vertegenwoordigers die namens de burgers beslissingen in het algemeen belang maken. Door verkiezingen te houden voor een functie zonder enige beslissingsbevoegdheid en zeer beperkte invloed zou het kiesrecht enkel gedevalueerd worden. U gaat toch ook liever naar het stemhokje als er daadwerkelijk iets op het spel staat?
Want de monarchie is toch duur?
Tegenstanders van de monarchie die stellen dat de monarchie duur is hebben een punt. De monarchie is vrij kostbaar. Naar de meest berekeningen van de Belgische hoogleraar Herman Matthijs kost de monarchie de schatkist in zijn totaliteit zo’n 39 miljoen euro per jaar. Hier moet echter wel tegenover gesteld worden dat een president óók veel geld kost. Daarbij is het afhankelijk van de importantie die de functie meekrijgt hoeveel een eventuele president kost. Ter vergelijking: Uit het bovengenoemde onderzoek blijkt dat de Franse president zo’n 119 miljoen euro per jaar kost en de Duitse president brengt in totaal zo’n 30 miljoen euro in kosten met zich mee. Hierin zijn de kosten van de verkiezing overigens nog buiten beschouwing gelaten. Mijns inziens is het argument van de kosten niet het sterkste argument om de monarchie als geheel ter discussie te stellen. Hetgeen overigens niet betekent dat we niet (toch?) kritisch mogen zijn op de kosten die de monarchie met zich meebrengt.
Het gaat immers om wat de monarchie representeert
Overigens ligt de steun van de Nederlandse bevolking voor de monarchie tussen de 86% en 93%. Dat is ook niet zo vreemd. De huidige koningin heeft zich immer gepresenteerd als een symbool van de Nederlandse nationale eenheid. Mede doordat zij feitelijk buiten de politiek staat, kan zij zich boven de politiek plaatsen. De monarchie staat altijd voor alle Nederlanders. Een president zal toch altijd vooral voor een bepaald deel van de bevolking staan. Op zichzelf is er dan ook weinig mis met het hebben van een staatkundig symbool van nationale eenheid. Juist in een tijd van verscherpte politieke tegenstellingen en maatschappelijke turbulentie is het nuttig om de zekerheid te hebben van een moeder des vaderlands. Een persoon die alle Nederlanders herinnert aan wie we zijn en waar we vandaan komen.
En naar het buitenland toe Nederland en haar waarden kan vertegenwoordigen en in staat is langdurige relaties op te bouwen. Dit betaalt zich terug in de vele handelsbezoeken die steevast meegaan met de staatsbezoeken van de koningin. Daarom concludeerde de Tilburgse hoogleraar Harry van Dalen (UvT) in 2010 dat de continuïteit die het koningshuis met zich meebrengt in positieve zin bijdraagt aan het succes van de Nederlandse handelsrelaties en zo de economie met 1% stimuleert. De monarchie is dus in ons aller voordeel. Daarom is mijn oordeel over de monarchie: ‘priceless? Nee. Kostbaar? Zeker!’
Gijs Dupont (1983) is parlementair historicus en politicoloog en werkzaam voor het Europees Parlement. Dit artikel verscheen eerder in Volonté Générale.
S.v.p. plaats dit bericht op je facebook:
Loading ...
Even een aantal correcties:
– Frankrijk kent een systeem waarbij de president de regering aanstelt, zowel formeel als informeel, in tegenstelling tot Nederland waar de koning alleen formeel zijn kabinet formeert, maar informeel de leider van de grootste fractie dat laat doen. In Frankrijk is het in de praktijk sinds de start van de Vijfde Republiek nooit voorgekomen dat een president regeerde met een premier die hij politiek niet kon luchten. De Gaulle’s opzet is altijd geweest dat het staatshoofd uiteindelijk de macht had om de versplintering van de Derde en Vierde Republiek te voorkomen.
– Invloed van de koning kan natuurlijk nooit beperkt worden tot de invloed die hij heeft volgens de wetgeving (formeel overigens best groot, zie mijn vorige punt). Lobbyclubs bestaan ook niet in het formele politieke bestel en toch hebben zij dikwijls meer invloed op de politieke besluitvorming dan de kiezer. Politieke besluitvorming speelt zich bijna exclusief af in het informele domein en juist dáár kan die invloed gigantisch zijn. Er zijn namelijk maar weinig Nederlanders die wekelijks een gesprek hebben met de regeringsleider. Als dat geen mogelijkheid tot beleidsbeïnvloedingen geeft weet ik het ook niet meer.
Naar mijn mening valt er niet echt een doorslaggevend argument te geven voor of tegen de monarchie, los van het fundamenteel-democratische. Uit pragmatische overwegingen zou dat nogal dommig zijn als je de nieuwbakken president naar Duits voorbeeld wilt vormgeven, want het hele Nederlandse (bestuurs)recht is gebouwd rondom een grondwet die steunt op een koningshuis dat afstamt van Willem I. Die pijler eruit schrappen en vervangen door een pijler die dezelfde functie heeft, maar eens in de paar jaar wordt gekozen zou tamelijk zinloos zijn, aangezien diegene evenveel informele macht zou kunnen vergaren als de koning en tegelijkertijd evenzeer op de achtergrond kan blijven. Ik ga er althans vanuit dat wij geen president willen naar Amerikaans, Frans of Russisch model, want dat vinden we dan ook wel weer eng.
De invloed is beperkt tot het wekelijks indocterineren van de leider van et kabinet. De invleod is beperkt tot het wekelijks zeten van druk dankzij haar/zijn gevestigde reputatie op de hoofdrolspelers van onze nationale orde. Tja de schrijver kan alles leuk weglachen. alsof de MP en welke MP dan ook bij Bea kwam omdat de koffie zo lekker was.
Het probleem is dat een democratisch hoofd niet beter is? Democratie draait om keuzes mijn beste. De ene keuze is veelal niet beter dan de ander. Het volk heeft een voorkeur van het een boven het ander en buigt momenteel voor 1 familie die de voorkeur heeft afgedwongen.
Ik zie ook best voordelen van een monarchie. Echter hoe de auteur de nadelen beschrijft is een lachertje.
”
Frankrijk kent een systeem waarbij de president de regering aanstelt, zowel formeel als informeel, in tegenstelling tot Nederland waar de koning alleen formeel zijn kabinet formeert, maar informeel de leider van de grootste fractie dat laat doen.”
Kun je dit even toelichten. Je legt voor geen centimeter uit hoe het werkt. En bij mijn weten heb je een president en een primier die niet beide vandezelfde kleur hoeven te zijn en kan 1 van hen gedwarsboomd wprden door een van de kamers.
er valt alleen minder te vormen omdat er maar een handvol partijen zijn waarvan je ook nog eens bijna de helft buitenspel kan zetten. en met enig geluk is er in frankrijk vaak min of meer 1 richting die de verkiezingen wint en dus de touwtjes in handen krijgt,
Verder zijn er eind vorige eeuw volgens mij wel degelijk situaties geweest met een president/primier en parlement/senaat/geef het een naam van verschillende huize. Ofwel grofweg dezelfde patstelling die momenteel tot ernstige begrotingsproblemen leidt in de VS. alleen de wereld is niet altijd in crisis en dan heft dergelijke strijd dus ook een andere uitwerking. Duitsland kent trouwens wel een vrij informeel republkeinse staatshoofd die met zijn macht niet echt iemand in de weg kan lopen
Het is vrij simpel: de Franse president is regeringsleider én staatshoofd en stelt zijn ministers aan. Idealiter wordt die regering gesteund door de Assemblée Nationale, maar dat hoeft niet het geval te zijn, zeker na verkiezingen. Er zijn inderdaad met enige regelmaat momenten geweest dat de president met een Assemblée zat opgescheept die hem dwong een tegengestelde premier te kiezen, maar dat kwam vooral omdat de zittingstermijnen verschilden. Nu zijn beide termijnen 5 jaar en zal dat waarschijnlijk minder vaak voorkomen.
Probleempje, het onderzoek uit 2010 van Harry van Dalen bestaat niet (bron: Harry van Dalen).
Wel heeft hij een artikeltje gemaakt in 2007 waar het 1% getal naar voren komt. Dit door te kijken naar het verschil tussen economische groei van landen met een monarchie en zonder een monarchie. De onderbouwing van causatie binnen deze correlatie is.. magertjes. Het is dan ook maar een artikeltje van 17 pagina’s, geen groot onderzoek.
De suggestie dat dit zou komen door het opbouwen van handelrelaties komt overigens nergens in het stuk voor.
De auteur van het stuk haalt volstrekt willekeurig een systeem erbij (het Franse) om zijn eigen systeem te verheerlijken. Dit is geen argumentatie. Ook wordt er gesteld dat het wel leuk is om te kiezen, maar dat het er dan niet beter op wordt (speculatie?). Volgens mij heb je dan geen kaas gegeten van democratie. Democratie is een ideaal en heeft weinig van doen met pragmatisme. Democratie ipv monarchie zou slechter zijn (voor wie en op welke aspecten dan?). Democratie wegzetten, omdat het duurder zou kunnen zijn dan een dictator valt in dezelfde categorie argumentatie en geeft blijk van een eindeloos beperkte blik.