De afgelopen dagen is er weer erg veel geschreven over de 3% norm die de Europese regeringsleiders elkaar hebben opgelegd. Toen Roemer hier vorige week hard stelling tegen nam (´Over my dead body!’) viel heel politiek Nederland over hem heen (ondanks dat vele topeconomen het roerend met hem eens zijn). Omdat het belangrijk is lessen te leren uit de geschiedenis leek het me interessant om te kijken hoe de premies van Nederland het er de afgelopen 35 jaar vanaf hebben gebracht. Natuurlijk moet hierbij rekening worden gehouden met de economische context van dat moment. Een korte analyse:

In 1977 werd Dries van Agt voor het eerst premier van Nederland. Hij zou in totaal drie kabinetten leiden, over een periode van vijf jaar. In de naweeën van de eerste oliecrisis en midden in de tweede oliecrisis kreeg hij het niet voor elkaar om het begrotingstekort weg te werken. Gedurende de laatste twee jaren liep het tekort zelf op tot tussen de 5 en 6,2%. Na van Agt kwam in 1982 Ruud Lubbers aan de macht. Ook hij zou in totaal drie kabinetten leiden, over een periode van twaalf jaar. In tegenstelling tot zijn voorganger regeerde Lubbers juist in tijden van economische groei. Toch kwam het tekort niet onder de 4%, en steeg het gedurende zijn tweede kabinet tot maar liefst 6.8%.

In 1994 was Wim Kok aan de beurt. Ook al steeg het tekort in eerste instantie tot 9,2%, dankzij een wereldeconomie in bloei slaagde de premier er in om het tekort ver te beperken, tot wel 0,9% vlak na de herverkiezing in 1998. Belangrijkste instrumenten waren de- en zelfregulering. Tegen het eind van Paars 2, dus in de nasleep van de internetbubbel, werd duidelijk dat de wereldeconomie in de problemen zou gaan raken. In 2000 was er even een overschot van maar liefst 2%, in 2002 sluit Kok af met een tekort van dezelfde grootte.

In 2002 mocht Balkenende het proberen. Al in zijn tweede kabinet kreeg hij het voor elkaar om een begrotingsoverschot te presenteren. Slecht één keer, in 2003, kwam het tekort over die veelbesproken grens van 3% (het tekort was 3.1%). Tijdens zijn vierde kabinet werd echter duidelijk wat de prijs was die betaald moest worden voor al die deregulering, zelfregulering en ongebreidelde groei uit de tijd van Paars: in 2007 steeg het begrotingstekort, als gevolg van tegenvallende inkomsten door en directe maatregels om de crisis te bestrijden, met maar liefst 35(!!!)%. Hierdoor nam de staatsschuld toe van 258 tot 347 miljard. In 2009 was het tekort 5,6%. Afgelopen jaren was de beurt aan Rutte. Onder druk van de grootste crisis na de Tweede Wereldoorlog waren de tekorten groot: 5,1% in 2010 en 4,7% in 2011.

Bovenstaande analyse is zeer beperkt en beknopt, maar wat we er in ieder geval van kunnen leren is dat het voor een Nederlandse regering moeilijk is om in economisch zware tijden het tekort binnen de perken te houden. Ik schrijf het hier op, maar eigenlijk weten we het allemaal al lang: wij zijn afhankelijk van de wereldeconomie.

De aanpak van de regering Rutte tot nu toe is geen economisch rationalisme, maar pure ideologie. Rechts ziet haar kans schoon om na jaren van afbraak de publieke sector een genadeklap te geven. Op lange termijn levert dit vast besparingen op (evenals een meer armoedige verschraalde samenleving: ieder voor zich en god voor ons allen), maar op korte termijn pakt het economisch gezien slecht uit: afbreken kost in eerste instantie meer dan dat het oplevert, en heeft een negatief effect op de reële output. Er wordt vaak gezegd dat Europa boos wordt op Nederland wanneer het begrotingstekort hoger is dan 3%. Maar ik weet zeker dat er ook negatieve geluiden komen wanneer Nederland weigert om de Europese economie op z’n Keynesiaans te stimuleren. En daarmee komen we bij de belangrijkste conclusie: we moeten af van die domme 3%. In de afgelopen 35 jaar hebben alle Nederlandse premiers deze norm wel een keer overschreden, en zijn sommige er zelfs nooit onder gekomen. Niet omdat ze niet wilden, of omdat ze niet konden rekenen, maar omdat het onverstandig was.

De komende jaren zit waarschijnlijk of Rutte of Roemer aan het roer. De een wil koste wat kost een lager begrotingstekort dan 3%, de ander wil heronderhandelen op basis van het zware economische weer. Van beide docenten is het de geschiedenisleraar die vergeet lessen te trekken uit het verleden.

Bronnen voor de gegeven cijfers:
– Eurostat via google data;
– Marcel van Dam: Niemandsland, Biografie van een ideaal.

Tagged with:
 

11 Responses to 3 procent

  1. Arno says:

    Met diezelfde gegevens kan je echter ook hele andere conclusies trekken. Door al die tekorten de laatste decennia zitten we namelijk opgescheept met een nogal grote schuld, waarover we rente moeten betalen. Zolang we een tekort hebben neemt de schuld toe en daarmee de rentekosten. Als we geen overtuigende oplossingen voor het oplopen van die schuld vinden, zal ook de rente over die schuld toenemen. Als dat gebeurt, stijgt zowel de schuld, als het rentepercentage dat we erover moeten betalen, stijgen de rentekosten de pan uit en gaan we de Grieken achterna..

    Of we het dus leuk vinden of niet, we moeten wel ons tekort verlagen. Dat zal pijn doen en dat vindt echt niemand leuk, maar het alternatief is veel erger. Wat liever: nu minder zorg, uitkeringen en onderwijs, of straks geen?

    • Herman says:

      “Zolang we een tekort hebben neemt de schuld toe en daarmee de rentekosten.”

      Nominaal gezien neemt de schuld inderdaad toe als we een tekort houden. Echter, als het tekort constant blijft ten opzichte van de economische groei, dan neemt de schuld niet toe. Dit heet de regel van Domar. Nu is er momenteel natuurlijk sprake van minder economische groei, dan er schuld is dus zal de reële schuld iets toenemen. Echter, als we op een langjarig gemiddelde zorgen dat het tekort als percentage van het BBP nooit meer dan 3/5 is van de economische groei als percentage van het BBP, zal de schuld altijd rond de 60% blijven.

      http://www.sdnl.nl/staatsschuld-3.htm

      Daarbij kunnen we nu de groei tegenvalt besluiten iets meer uit te geven om de economie aan te laten trekken. Als daarmee de economische groei ook toeneemt hoeft dat geen negatieve uitwerking op de staatsschuld hebben. Dat betekent wel dat we in tijden dat het goed gaat het iets minder breed kunnen laten hangen.

  2. Bart says:

    Speciaal voor Arno: staatsschuld als percentage BBP: http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Staatsschuld_pct_bbp.PNG

  3. Frank Hemmes says:

    Is een verschil wat hier meespeelt niet ook het verschil tussen een begrotings- en financieringstekort? Wat ik me van mijn lessen economie op de middelbare school voor de geest weet te halen, is als het om de staatsschuld gaat het financieringstekort waar je naar moet kijken.
    In de begroting zitten immers ook al de aflossingen van de staatsschuld inbegrepen. Dus stel dat je tekort 3% BBP is, maar je eveneens voor 2% BBP aflost, dan loopt je schuld per saldo dus maar met 1% BBP op.

    Is mijn begrip hiervan correct? En zo ja, weet iemand in hoeverre dit verschil relevant of marginaal is?

  4. Reinhard E. Van B. says:

    Een magere repetitie van een aardige studie van Van Dam. De kern van het verhaal moet verhullen dat Roemer in zijn onkunde zowat iedere staat aan het geldinfuus een excuus gaf om zich aan geen enkele overeenkomst te houden. Dom, onhandig en niet bepaald de zet van een premier.

    • Bart Linssen says:

      Reinhard, dat moet het juist niet verhullen! Waar het om gaat is dat je verstandige uitgaven doet, ook wanneer dit betekent dat je begrotingstekort boven de 3% stijgt. Dat je op de lange termijn je overheidsschuld duurzaam moet maken is per definitie waar (anders gaat een land automatisch failliet).

      Om met de woorden van Dani Rodrik te spreken: laten we economie serieus nemen.

      Ik weet dat het vervelend is, maar de financiele staat van een land is meer dan bijhouden of je meer dan 3% tekort hebt. Vijf premiers voor Rutte weten daar inmiddels alles van.

  5. Arno says:

    @Bart: Die grafiek laat inderdaad zien dat de schuld tov het BBP wel eens hoger geweest is. Echter staan 2011 en 2012 eraf. En je kan ook hele mooie andere grafiekjes maken, zoals deze:

    http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/46/Eurozone_government_debt_quarterly_figures.png/800px-Eurozone_government_debt_quarterly_figures.png

    Grafieken zijn leuk, maar tonen per definitie alles 1-dimensionaal, wat gewoon te weinig is. Dat het vlak na de oorlog en daarvoor belabberd ging is algemeen bekend, maar weinig relevant. We hadden niet voor niks de Marshall-steun nodig.

    Wat wel ook belangrijk is, is dat zoals dat met alles gaat, de rente niet alleen bepaald wordt door de hoogte van de schuld, het gaat ook om toekomstperspectief en met name hoeveel geld er beschikbaar is. Dat maakt het grote verschil met bijvoorbeeld de hoge relatieve schuld in de jaren 80 en 90. In die tijd investeerde men nog amper in landen als China, India en Brazilie.

    Dat is nu wel heel anders, de rendementen liggen daar gewoon veel hoger. Het kapitaal dat beschikbaar is voor Europa is dus veel kleiner, en daarmee de rente hoger. En onzo vooruizichten zijn wat dat betreft ook niet best, wat de rente verder opdrijft.

    Het getal dat er volgens mij echt toe doet, is het percentage van de totale begroting dat uitgegeven wordt aan de rente op de staatsschuld. Maar dat getal is lastig te vinden, kan ik zo snel iig niet vinden.

    • Frank Hemmes says:

      Dat getal valt voor Nederland op het moment mee volgens mij. Dankzij de heibel elders in Europa is het nu al een aantal maal voorgekomen dat wij negatieve rente betaalden op onze staatsleningen…

  6. Arno says:

    Klopt, nu zitten we goed. Maar de huidige rente is extreem laag, omdat niemand geld durft uit te lenen aan de zuid-europese landen. We mogen erop rekenen dat wanneer de markten stabiliseren, onze rente zal stijgen tot een normaal niveau. En als onze uitgaven niet stabiliseren en wij daarmee het vertrouwen van de markten verspelen, dan stijgt de rente verder. En dan willen we niet met de gebakken peren zitten lijkt me.

    Die negatieve rente geldt overigens alleen op leningen met een korte looptijd (maanden). De langjarige rente ligt op dit moment tussen de 1-2 procent volgens mij. Wat overigens nog steeds laag is.

  7. Maarten vR says:

    Wat ik mis in deze discussie is de harde toon die NL altijd heeft gebezigd in Europa, waar het andere landen betrof die hun begroting niet op orde hadden. Reeds een aantal jaren geleden is in Europees verband de 3%-norm afgesproken, waarbij NL (samen met Duitsland) het voortouw in heeft genomen. Waarschijnlijk met het idee dat wij pas als een van de laatste landen echt “last” zouden krijgen van deze maatregel. Blijkbaar hebben Balkenende en co zich niet voldoende gerealiseerd dat NL voor 90% afhankelijk is van de Europese afzetmarkt en dat als daar de geldkraan dicht wordt gedraaid dit automatisch tot gevolg heeft dat NL ook minder inkomsten krijgt. Zie hier de oorsprong van de huidige NLse problemen.

    Niet alleen komt er minder geld binnen, ook heb je altijd zelf als hardste in de EU lopen roepen dat in 2013 iedereen de begroting onder de 3% tekort moest hebben. Ik geloof dat het zelfs NL is geweest die het hele boetesysteem hierbij heeft geintroduceerd (maar dit laatste weet ik niet 100% zeker).

    Nu zelf als een van de eersten (na de Zuid-Europese landen en België) af willen stappen van de door ons geintroduceerde 3%-norm maakt, dat je in de EU echt als lachertje gaat worden gezien. (al vraag ik me af of je dat met Roemer niet hoe dan ook gaat worden, maar dat ter zijde)

    Politiek zitten we dus in een enorme spagaat, waar moeilijk uit te komen is. Je maakt je zelf onsterfelijk belachelijk in de EU als je nu boven de door jezelf gestelde norm gaat zitten, je maakt je voor je eigen inwoners onsterfelijk belachelijk als je bakken met geld naar het Zuiden stuurt en intussen hier maatregelen neemt, die niet te verkopen zijn. Ik heb het antwoord in ieder geval niet paraat.

    Het ziet er trouwens naar uit volgens berekeningen van het CPB dat het begrotingstekort voor 2013 gaat uitkomen op 2.7%. Dit geeft dus nog wel wat ruimte om met wat maatregelen te spelen, die nu in het Kunduzakkoord zijn voorgesteld. Een en ander zal wel afhangen van de nieuw te vormen coalitie na de verkiezingen.

    Ik hoop in ieder geval dat we geen halfbakken poldermodel-akkoord krijgen, waarbij de komende jaren geen echte maatregelen worden genomen. We staan als land eigenlijk al stil sinds Balkenende I en het is nu echt tijd dat bepaalde maatregelen worden doorgevoerd, hoe pijnlijk ook.

  8. jasper s says:

    “Nu zelf als een van de eersten (na de Zuid-Europese landen en België) af willen stappen van de door ons geintroduceerde 3%-norm maakt, dat je in de EU echt als lachertje gaat worden gezien”
    Een van de eerste na?? je bent of een van de eerste of je komt na anderen. En het gaat hier niet om 1 of 2 landen in Zuid Europa. Verder kan in mijn ogen alleen een opbouwende economie structurele tekorten erop na houden. Je kan dan namelijk zeggen dat je geld investeert wat je door de gecreerde groei weer terug verdient. En tot ergens in de jaren negentig was er sprake van opbouw.
    Dat je inmiddels meer richting stilstand of lichte groei gaat betekent alleen niet dat ieder jaar hetzelfde is.

    Wat ik mis in het hele verhaal is dat bepaalde maatregelen en begrotingen meer structureeel doorwerken. Stel je bouwt de Hypotheekrente aftrek af dan bezuinig je ieder jaar meer. Beknabbel je 1 miljard op onderwijs dan snij je vooral de toekomst in de vingers en maak je de taart kleiner. Ik vind dan ook dat er moet worden gekeken naar de plannen en de stand van de economie. Zit je zoals nu in laagconjunctuur dan is 3% geen harde norm er moet echter wel naartoe worden gewerkt.

    Verder moeten we uitkijken dat de discussie over financiele steun waar we zelf in enige mate van profiteren niet dwars door die van tekort gaaat lopen. Anders vliegt het namelijk alle kanten op.

Leave a Reply to Arno Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

*

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.