Uitgevist
~ Gastblog door Anand Soni ~
De PvdA, het CDA en GroenLinks verkeren in een crisis. Drie verschillende partijen, maar bij allen lijkt de crisis te gaan over hetzelfde. Binnen GroenLinks vragen ze zich af of de partij nog groen en links genoeg is, de PvdA heeft allerlei kandidaten voor het lijsttrekkerschap die iets anders met de partij ambiëren, het CDA heeft net een rapport gepresenteerd met haar nieuwe koers, een koers die bijna haaks staat op de koers van dit VVD-CDA kabinet.
Het is typisch dat juist in deze tijd partijen hun richting kwijt lijken te raken. De economie ligt in puin, de verdeeldheid tussen burgers is groot en in de toekomst van het onderwijs en de zorg wordt veel veranderd. Genoeg thema’s om je als partij druk om te maken, genoeg thema’s om je samen met gelijkgezinden hard voor te maken.
Maar dat laatste is precies wat er lijkt te missen: het samenwerken aan een standpunt. De leden, zelfs de fracties lijken verdeeld. De partijen hebben geen richting meer, geen rode draad. Maar hoe kan dat? Hoe kan een politieke partij geen richting hebben? En kan een partij zonder richting nog écht iets bereiken?
Het woordenboek verstaat onder ‘partij’ een ‘groep’ of een ‘groep die naar hetzelfde streeft’. Het zijn van een ‘groep’ heeft niet veel politiek nut, het zijn van een ‘groep die naar het zelfde streeft’ wel. Als je ergens naar streeft, wil je samen iets veranderen en hoef je geen verdeeldheid te hebben over je richting, je hebt namelijk een gezamenlijk doel.
Bij een ‘groep die naar het zelfde streeft’ denk ik aan een groep palingvissers. Omdat ze allemaal geld willen verdienen met paling wijzen ze een kapitein aan, huren ze een boot en kiezen ze voor het ruime sop. Veel onenigheid is er niet, want alle neuzen staan dezelfde kant op.
De eerder genoemde partijen zijn hun streven verloren, zonder streven is zo’n partij niks meer dan ‘een groep’. Gevolg: een partij zonder principes, een partij die geen echte gezamenlijke veranderingen meer zal bevechten. Ze dalen in de peiling om vervolgens op zoek te gaan naar een richting. Wanneer de partij dan een richting gevonden lijkt te hebben klimmen ze, om vervolgens vroeg of laat weer te vallen.
De groep vissers vangt op een gegeven moment geen paling meer. Ze zijn daarna maar op haring gaan vissen, maar dat voelt en lukt niet meer zoals vroeger. De bemanning krijgt ruzie, wijst een nieuwe kapitein aan die besluit op krab te gaan vissen.
Politiek bedrijven is in mijn ogen dan ook niks waard zonder een gezamenlijk doel, zonder een richting. Een partij die niet weet wat ze wil, kan denk ik net zo goed stoppen. Het heeft immers toch geen doel. Ze zijn niet meer dan een ‘groepje’ dat een doel zoekt omdat ze zo graag politiek willen bedrijven, niet meer dan een stel uitgeviste palingvissers. Het is tijd voor de bemanning om een ander schip te zoeken, in plaats van een nieuwe kapitein.
S.v.p. plaats dit bericht op je facebook:
Loading ...
Met afstand het zwakste stuk dat ik hier in tijden las.
GL is verdeeld over een enkele kwestie: Kunduz. Dat kun je terecht crisis noemen maar niet bepaald een crisis over of de nationale knuffelhippies nog wel ‘Groen en Links’ genoeg zijn.
PvdA en CDA hebben gemeen dat zij zich in een leiderschapscrisis bevinden maar daarna houden de overeenkomsten snel op. De PvdA was bij de verkiezingen anderhalf jaar geleden onder Cohen nog nummertje twee, net niet nummertje een. Er zijn weinig solide argumenten te vinden waarom de PvdA met een nieuwe leider, die wel weet hoe met pubermedia om te gaan, zich niet prima zou kunnen herstellen. De auteur neemt althans niet de moeite om die te vermelden.
De ‘nieuwe’ koers van het CDA is exact dezelfde als die van het strategisch beraad in 1995 zoals Rob Wijnberg een tijdje terug terecht opmerkte. De christendemocratie mag de jeugd dan niet aanspreken, maar is al vele malen eerder doodverklaard en kon recentelijk zelfs onder een saaie sok als Balkenende meermaals vrij eenvoudig de overwinning opeisen. Met een sterker centraal figuur als Eurlings en een meer aansprekende verpakking van het gedachtegoed kan ook het CDA zich prima herpakken.
Dat PvdA en CDA zich in een keuzemoment bevinden (meer naar links?) wil er bij de objectieve lezer best in. Maar om dit te benoemen als zijnde ‘zonder streven’ en ‘zonder principes’, om daarna het bestaansrecht van de vermelde partijen te betwijfelen, zegt weinig positiefs over het politieke inzicht van de auteur.
Eens, niet zo’n erg sterk verhaal. Volgens mij hebben alledrie de partijen een duidelijk gedefinieerd profiel. Waar de discussies binnen de partijen om gaat is meer de practische invulling en manier van uitdragen van dat profiel. Want er zijn wel meerdere manieren om sociaal democraat, groene socialist of christendemocraat te zijn.
Alle partijen hebben linker en rechter vleugels, gematigdere en radicalere kanten, zo ook deze drie. Er zal dus altijd intern discussie zijn maar dat maakt nog niet dat de partijen hun bestaansrecht verloren zijn.
Voor de Partij van de Arbeid en het CDA kan ik erg moeilijk spreken, omdat ik die twee partijen onvoldoende ken.
Binnen GroenLinks is echter zeer zeker geen sprake van een crisis over de koers. De onenigheid betrof zoals Reinhard al aangeeft slechts de kwestie Kunduz. Deze kwestie is op twee achtereenvolgende congressen besproken en met onderling respect opgelost.
Dat er binnen GroenLinks enig verschil van inzicht bestaat over de te volgen koers tussen aan de ene kant liberalen met socialistische neigingen en socialisten met liberale neigingen is denk ik ook niet geheel onbekend. Dit betreft echter eerder een verschil in nuance dan een fundamenteel verschil over het beleid dat voorgestaan wordt. Dergelijke verschillen leiden binnen GroenLinks bovendien niet tot een crisis. De kracht van de partij zit er juist in dat over dergelijke verschillen openlijk en met respect voor elkaars zienswijze debat kan worden gevoerd.
Die ruimte om van de partijlijn af te wijken en openlijk te discussiëren over de inhoud is er bij bepaalde andere partijen niet (wie de schoen past trekke hem aan). Dat is wat mij betreft een enorme democratische zwakte, aangezien het van de leden vergt makke schaapjes te zijn die zich zonder enige kritische vorm van reflectie de standpunten die door de partijtop bedacht worden eigen maken. Ruimte om er zelf als individu een mening op na te houden wordt binnen een dergelijke partij niet geboden.
Mwoah, crisis, crisis. Cuba in 1962, dat was pas crisis. Enfin.
Ik ben het met de schrijver eens dat de ‘traditionele’ politieke stromingen een beetje in verval zijn geraakt. Liberalisme, sociaal-democratie en christen-democratie zijn alledrie iets uit een vorige eeuw. Dat vergt enige heroriëntatie en dat kost wat tijd en moeite. Om dan van een crisis te spreken gaat me wat ver, om over opheffing maar te zwijgen.
Interessanter vind ik de positie van alle partijen in een, naar mijn idee, grotendeels post-politieke samenleving. In een maatschappij waarin alle Grote Verhalen overbodig zijn verklaard en de publieke ruimte steeds meer moet wijken voor het private domein, lijkt de rol van politiek te veranderen. De democratische overheid is niet langer een manier om tesamen (als polis) een toekomst te realiseren, maar verwordt tot een ‘dienstverlener’ waar mensen proberen zoveel mogelijk winst uit te slaan. In een landschap bevolkt door kiezers die uitsluitend aan eigen nutsmaximalisatie denken, in plaats van het algemeen belang, mag het dan ook gewoon wonder heten dat partijen als de SP, VVD en PVV het beter doen dan een PvdA of CDA. Dat heeft volgens mij dus veel minder met de koers van de partij te maken, zoals de auteur suggereert, en meer met de motivaties van de kiezer.
Het interessantere vraagstuk is dus volgens mij veeleer hoe we de ‘publieke zaak’ weer kunnen herintroduceren en burgers daarbij betrekken. Helaas vermoed ik dat met kabinet ‘Verdeel-en-heers’ aan het roer dit vooralsnog een onopgelost probleem blijft.
Reinhard,
Bedankt voor de reactie op mijn stuk. Jammer om te lezen dat dit “met afstand het zwakste stuk” is, maar te lezen aan de rest van de reactie is dat niet het enige waar we het over oneens zijn. Het zelfde geldt voor het onze politieke inzichten, hierin zullen we verschillen.
Ook Arno, Herman en Frank bedank ik voor hun reactie.
Ik denk dat er twee verschillende stellingen zijn hier. Aan de ene kant één over het bestaansrecht van partijen zonder gezamenlijk doel, aan de andere kant de vraag welke partijen aan deze omschrijving voldoen.
Wat betreft het bestaansrecht van partijen zonder streven: afschaffen wat mij betreft. Over of elk van de partijen nog duidelijk een gezamenlijk streven heeft: daar is per partij makkelijk een column over te vullen.
Ik ben het met Frank eens dat een groot deel van het ‘probleem’, voor zover dat er is, onstaan is doordat de motivatie van een stem niet meer het ‘algemeen belang’ is, maar ‘welke partij levert mij het meeste op’. Dat is nooit in het belang van het land en uiteindelijk ook niet in het belang van de kiezer zelf. Maar lange termijn denken kunnen politici niet eens, laat staan alle stemgerechtigden.
Waar ik het niet mee eens ben is dat de traditionele stromingen hebben afgedaan. Het klopt, de overheersende moraal is die van het liberalisme met een sociaal-democratisch vangnet. Maar ook daaraan kan gesleuteld worden: meer of minder vangnet, meer of minder marktwerking zijn allemaal discussies die prima passen in de tegenstelling tussen liberalisme en socialisme.
Christen-democratie is wellicht deels achterhaald vanwege de ontkerkelijking. Maar er zijn nog zat gelovigen over om het CDA groot te maken, als die partij erin slaagt hen aan zich te binden.
Maar welke partijen nu geen streven hebben, ik zou het niet weten. Alle partijen hebben volgens mij hetzelfde streven: het leven van zoveel mogelijk mensen optimaliseren. Alleen verschillen zij onderling in hoe zij dat wensen te berijken en wellicht ook in hoe ze dat definieren. Uiteindelijk is de tegenstelling tussen vrijheid en gelijkheid ook in deze eeuw nog zeer relevant.
Over de politieke analyse ben ik het ook niet helemaal eens met de auteur, maar de metafoor vind ik mooi gevonden en waarschuwt voor een terechte valkuil. Het kan geen kwaad de veronderstelde crises bij de partijen zo nu en dan eens tegen het licht te houden.
Over de politieke analyse zou ik grof als volgt oordelen (om maar even in het kapitein-jargon te blijven):
CDA: geen koers, geen sterke boegbeelden
PvdA: geen koers, wel sterke boegbeelden (*zelfs* met Cohen)
GroenLinks: wel koers, geen sterke boegbeeld
Maar zoals eerder al terecht werd opgemerkt hebben CDA en PvdA al jaren een dergelijk onduidelijk profiel, terwijl dat hen regelmatig geen windeieren heeft gelegd. Daarmee zijn ze, of we het leuk vinden of niet, zeker niet per definitie ten dode opgeschreven. Wel denk ik dat het CDA er, naast een gebrek aan eenduidige koers (worden het sociale “normen en waarden” [strategisch beraad], of wordt het “ieder voor zich en god voor ons allen?” [Maxime en Leers 2.0]), enorm onder leidt dat ze geen herkenbare leider hebben.
Ik denk dat het voornaamste probleem van het CDA is, zoals Arno ook al opmerkt, dat de christendemocratie van de ‘traditionele’ stromingen het minste toekomstperspectief lijkt te hebben. Liberalisme en socialisme/sociaal-democratie zijn gefundeerd op twee relatief tijdloze concepten: vrijheid en gelijkheid. Christendemocratie heeft dat niet, maar komt natuurlijk traditioneel voort uit de wens politiek te bedrijven vanuit een christelijk gedachtengoed. Overigens was dit historisch gezien eerst anti-liberaal, daarna anti-socialistisch, maar dat terzijde. De vraag is echter in hoeverre een partij met dat fundament in een grotendeels seculiere samenleving nog een zinvolle functie kan vervullen. Zeker aangezien ook veel christelijke kiezers niet meer per definitie op een christelijke partij stemmen.
Overigens denk ik dat het CDA wat dat betreft veel zou kunnen oplossen als ze zichzelf zouden hernoemen tot Centrum Democratisch Appel en de rol van conservatief/traditionele centrumpartij op zich nemen. Wellicht dat ze dan ook de kiezers trekken die nu niet op het CDA stemmen vanwege de zogenaamd christelijke inslag.
Wat betreft liberalisme/sociaaldemocratie ben ik het met Arno eens dat deze niet overbodig zijn, maar ik denk wel dat de profileringsruimte voor deze partijen is verminderd. Historisch gezien is het overgrote deel van hun programma inmiddels bereikt. De liberalen hebben (algemeen) stem- en kiesrecht, gelijke burgerrechten en relatief weinig overheidsbemoeienis als het gaat om de privesfeer. Socialisten/sociaaldemocraten hebben minimumloon, het recht op vereniging in vakbonden, en werkloosheids-, ziekte- en ouderdomsuitkeringen.
Natuurlijk zijn er nog wel spanningsverschillen, maar de echte Grote Programmapunten zijn grotendeels gerealiseerd. En het steggelen om een paar procentpunt meer of minder belasting is veel minder aansprekend dan het streven naar de rechtsstatelijke democratie enerzijds, of de socialistische heilstaat anderzijds.
En dat maakt het dan ook veel moeilijker een eenduidige ‘koers’ te bepalen. Want de vraag ‘moet onderwijs toegankelijk zijn voor iedereen’ is vanuit sociaaldemocratisch perspectief makkelijk te beantwoorden. Maar de vraag ‘is toegang tot het onderwijs gezien de huidige economische omstandigheden het best te realiseren via een studietax, studiefinanciëring of studielening’ is veel minder makkelijk uit de grondwaarden af te leiden…
Overigens is dit, op een zeker niveau een non-discussie. Een partij die daadwerkelijk geen gezamenlijk streven kent, heeft ook geen coherent programma en zal dus uiteindelijk nul zetels moeten halen. Het feit dat deze partijen alledrie nog zetels bezetten geeft aan dat een deel van het electoraat zeker nog meent een bepaalde koers of ambitie bij de partij te ontdekken. En dat geeft ze per definitie bestaansrecht. Partijen die echt niets toevoegen, zullen vanzelf uitsterven wanneer niemand meer op ze stemt.