Over alternatieven en draaiende partijen (deel I)

Studenten krijgen de kans meer te investeren in zichzelf. Dat is tenminste het jubelverhaal waarmee de afschaffing van de stufi het ‘sociaal’ leenstelsel voor masterstudenten wordt aangekondigd.  De afdeling communicatie van het ministerie heeft weer goed zijn best gedaan en het plan in een glanzende verpakking gegoten. Het geld wordt geïnvesteerd in onderwijs (dat zegt de OCW dus is het waar) en lenen investeren in jezelf kan ook nog eens tegen gunstige voorwaarden. Menig Nederlander zal zich afvragen waarom de studiefinanciering niet eerder is afgeschaft. Degenen die nu een master volgen zijn immers de rijkelui van later, de bankiers, de chirurgen en de advocaten. Helemaal zo gek nog niet dat de grootverdieners in spe nu flink in de buidel mogen tasten. Voor recente bijdragen aan deze discussie kan het de moeite waard zijn om eens dit stuk te lezen. Of dit  stuk, het is niet alsof we hier veel anders doen dan schrijven over studiefinanciering.

Een aantal jaar geleden werd dezelfde discussie gevoerd. Het artikel ‘Betalen voor luie corpsballen’ van econoom Bas Jacobs had ook afgelopen week in de krant kunnen staan.  Jacobs stelt dat de basisbeurs afgeschaft moet worden en gebruikt de bekende retoriek; de niet-gestudeerde belastingbetaler betaalt het bier van de rijke corpsstudenten, Dat Moeten We Toch Niet Willen. Hogere eigen studiebijdragen leiden bovendien tot meer gemotiveerde studenten. Vanuit deze optiek wordt een leenstelsel als de ideale oplossing gepresenteerd. De argumenten in de pavlovreactie van de studentenbond (ondergetekende had daarin ook een rol in) zal menig huidig student bekend voorkomen. Voor de geïnteresseerden, het stuk is hier  te vinden.

Het debat wordt al jarenlang gevoerd met dezelfde argumenten. Maar waarom moet het zo zwart-wit? Op z’n Bush ben je voor of tegen afschaffing van de studiefinanciering, veel tussenvormen lijken er niet te zijn. Jammer, want het legertje ambtenaren dat bij verschillende ministeries om de paar jaar een kast opentrekt om de plannen tevoorschijn te halen, kan zijn tijd beter besteden. Bijvoorbeeld door een stelsel te ontwerpen dat wel werkt. Waarbij slimme jongeren met minder rijke ouders gelijke kansen hebben. Want zowel voor- als tegenstanders onderkennen dat toegankelijkheid een aandachtspunt blijft. Maar vooral: een stelsel waarbij een financiële bijdrage wordt geleverd door verpleegkundigen en leraren, maar een iets grotere door de bankiers, de chirurgen en de advocaten.

Standpunten politieke partijen

Begin jaren ’90, speelden dezelfde issues in het hoger onderwijs en in deze jaren stond ‘studietax’ opnieuw ter discussie. De PvdA en GroenLinks werden in de loop der jaren voorstander van het plan en het is een aantal keer punt van discussie geweest in de Tweede Kamer. Overigens maakt de commissie Vermeend in 2003, die onderzoek deed naar stelsels van studiefinanciering, ook melding van ‘hogeronderwijsbelasting’.
Bij het spoeddebat over studiefinanciering in oktober 2007 hadden veel partijen grote woorden tegenover het vermeende plan van toenmalig minister Plasterk om de studiefinanciering af te schaffen. In het spoeddebat (vanaf minuut 25) stonden woedende onderwijswoordvoerders tegenover minister Plasterk. Enkele uitspraken op een rijtje, alhoewel het de moeite waard is om de handelingen volledig te lezen.

Alexander Pechtold (D66):

‘De drukjacht op de studenten is door minister Plasterk geopend. Het probleem in het onderwijs oplossen door de student te pakken, dat is wat deze minister doet. Alleen al het feit dat deze minister zo’n optie serieus bekijkt, toont aan dat hij volstrekt niet snapt wat bij jongeren speelt: dat een 18-jarige niet zit te wachten op een torenhoge studieschuld, dat er angst is om te lenen en dat het leenstelsel mensen weerhoudt om te gaan studeren. Ik wil vanavond van deze minister een keiharde ontkenning horen.’ (..)

‘Een sociaal leenstelsel is een contradictio in terminis. Lenen is niet gratis, niet bij de bank van Gerrit Zalm en ook niet bij de overheid. Het werpt drempels op. Als de jongere zelf niet besluit om om deze reden niet verder te studeren, dan zijn het wel de ouders die dat voor hem doen. Wat is er sociaal aan om jongeren uit achterstandswijken niet meer te laten studeren?’

Tofik Dibi (GroenLinks):

‘Maar ik kan mij nog goed herinneren hoe het was om te sprokkelen om dat ene studieboek voor dat ene tentamen te kunnen kopen. Dat lukte niet altijd en dan vind ik het schandalig dat deze minister van Onderwijs het überhaupt in zijn hoofd haalt om de portemonnee van studenten te plunderen om vervolgens de portemonnee van leraren te vullen. Er moet meer geld naar de leraren, maar de rekening kan niet eenzijdig worden neergelegd bij de studenten. Dat is de pest met de cholera bestrijden. Minister Plasterk is een horrorversie van Robin Hood.’ (..)

‘Minister Plasterk, of het nou afschaffing of verlaging van de basisbeurs, verhoging van collegegeld, vergroting van klassen of het stoppen van bekostiging van de master is, met elke optie plundert u de portemonnee van de student. Bent u bereid om voorafgaand aan een definitief besluit de Kamer op de hoogte te stellen van de precieze effecten van de gekozen optie, voor de kwaliteit en toegankelijkheid van het hoger onderwijs?’

Ook de opmerkingen van de huidig staatssecretaris OCW zijn opmerkelijk:

Halbe Zijlstra (VVD):

‘Als een opleiding meer biedt, mag daarvoor wat ons betreft ook best een hoger collegegeld worden gevraagd. Maar het voorstel dat dreigt te worden ingediend en dat vandaag op teletekst nog eens door minister Bos werd bevestigd, voldoet daaraan helemaal niet. Studenten worden gedwongen om meer te betalen voor hetzelfde product. Dat vinden wij niet acceptabel.’ (..)

‘De minister mag het hoger onderwijs, en de studiefinanciering in het bijzonder, niet zien als een leuke post om gaten in zijn begroting uit te dekken.’ (..)

‘Gisteren stond er een ingezonden artikel in de Volkskrant van onder anderen Henriëtte Maassen van den Brink. Als wij goed zijn geïnformeerd, is deze hoogleraar economie een van de naaste adviseurs van de minister. In haar artikel pleitte zij voor de afschaffing van de basisbeurs, maar ook voor de instelling van een sociaal leenstelsel, voor verhoging van het collegegeld voor duurdere opleidingen, zoals de opleiding medicijnen en voor het geven van basisvorming in het hoger onderwijs. Nog even en wij krijgen een voorstel voor een middenuniversiteit. Zij wil daardoor alleen de bacheloropleiding financieren. Zijn dit ook voorstellen waaraan de minister denkt? Zijn dit proefballonnetjes via een ander kanaal? Wat heeft de minister voor ons in petto?’(..)

‘Maar er is ook goed nieuws. Ik heb dankzij de basisbeurs ook kunnen studeren en ik ben eens gaan tellen. Ik kom tot de conclusie dat de PvdA alle opties openhoudt en dus voor afschaffing van de basisbeurs is. De SGP is ook duidelijk: die is tegen, maar heeft wel een procedureel punt. Van de ChristenUnie weten wij het nog niet, maar de rest is tegen. Het goede nieuws is dat deze minister dit scenario kan schrappen. Toch raad ik de studenten aan om dat nog eens goed te onderstrepen. Gerrit Zalm zei ooit: ik zwaai naar de mensen op het Malieveld. De minister kan zijn polsbeweging alvast oefenen, want dat zwaaien zal hij nodig hebben.’(..)

‘Alleen de fractie van de PvdA is dus voor. Waarom gaat u dit scenario nog doorrekenen? Wees efficiënt, gebruik de ambtenaren efficiënt en gooi dit scenario zo de prullenbak in, want het is nergens voor nodig om het door te rekenen. U kunt beter op andere zaken inzetten, maar laat dit varen. Dat kunt u wat ons betreft rustig toezeggen.’

Gezien bovenstaande uitspraken is het des te opvallender dat de meeste partijen volledig zijn gedraaid. Niet alleen zijn GroenLinks en D66 nu voorstander van een leenstelsel, de PvdA die zich eerst afzijdig hield is nu ook voor afschaffing van de studiefinanciering, hoewel de hoger onderwijswoordvoerder degene lijkt te zijn die de grootste twijfels heeft.  Maar de verschillen in de opvattingen van toenmalig VVD-onderwijswoordvoerder en de huidige staatssecretaris OCW zijn het meest opvallend.

Gelukkig voor veel studenten zijn er drie partijen die zich kei-hard inzetten voor de basisbeurs, het CDA en de SP kwamen zelfs met eigen petities en de PVV gaf te kennen op kleilagen te willen bezuinigen, maar niet op studiefinanciering. Met twee van de drie van deze partijen in de gedoogconstructie én een standvastige onderwijsminister die ook nog eens van CDA huize is, zou het toch goed moeten komen. Voor de beurs in de bachelor is dat voorlopig het geval, alhoewel deze studenten op andere manieren flink mogen bijbetalen. Maar is er echt geen alternatief? Daarover morgen meer.

Lisa Westerveld vindt het debat over studiefinanciering reuze interessant, maar vraagt zich af of dit in dezelfde mate geldt voor de lezer. Ideeën over alternatieve stelsels zijn alvast welkom in de comments.

7 Responses to Stufi? Leenstelsel? Studietax! (1/2)

  1. Egbert says:

    Wat mijn verbazing blijft schetsen is dat er met geen woord wordt gerept over het mbo. Er krijgen namelijk meer slagers dan advocaten in spé stufi.

    http://www.ocwduo.nl/pers/aantallen.asp

    Alle plannen gaan continu maar over masters en het hoger onderwijs. Willen we Henk & Ingrid ook een ‘sociale’ lening in de maag splitsen? (aannemend dat Henk & Ingrid jr. hetzelfde beroep als hun ouders gaan uitoefenen)

  2. Toine says:

    Ik denk dat de kwestie-stufi niet zo’n issue hoeft te zijn. De stufi geeft veel jonge mensen de kans om te studeren. Het idee daarachter is dat dit uiteindelijk goed is voor onze economie. Tot zover niets aan de hand.

    Alleen is er door de jaren heen niet genoeg geïnvesteerd in de kwaliteit van het onderwijs. Als gevolg daarvan is het onderwijs steeds slechter en daardoor makkelijker geworden, waardoor er steeds meer hoger opgeleide mensen afstuderen, die – om het even te chargeren – steeds minder kunnen.

    Daarom vraag ik me op dit moment af in hoeverre de stufi jonge mensen nog een ‘kans’ geeft op een betere toekomst. In mijn ogen wordt die kans namelijk steeds kleiner, en dat terwijl het aantal hoger opgeleiden juist toeneemt.
    De vraag: mogen we onze stufi behouden is –mijns inziens – bij lange na niet zo essentieel als de vraag: Waarom is ons onderwijs zo verslechterd? Als we investeren in de kwaliteit van het onderwijs – en niet zozeer in het verstrekken van giften en leningen om studenten te laten investeren in dit gedevalueerde product – dan kunnen we weer iets op de arbeidsmarkt. Dan kunnen we met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid zeggen: Iedereen die gaat studeren, zal een goede baan vinden.

    Zo wordt studeren weer investeren. Maar dan wel van beide kanten.

  3. Lars says:

    De discussie over het wel/niet afschaffen van de basisbeurs geeft weer aan dat het als kiezer erg lastig blijft om een goede stem uit te brengen. Zo vindt iedereen het schijnbaar de normaalste zaak van de wereld dat politici hun mening 180 graden draaien wanneer het hen even goed uitkomt. Ik ben het zo langzamerhand spuugzat met dat zooitje daar.

  4. Matthijs says:

    @Toine: ik heb tijdens en na mijn studie veel met studenten samengewerkt, van allerlei studierichtingen en studiejaren. Maar ik heb niet het idee dat het onderwijs nu slechter is dan toen ik tien jaar terug begon. Ook vind ik niet dat de recent afgestudeerden meer of minder kunnen dan de mensen die in mijn tijd begonnen en snel afstudeerden.
    Hoewel ik denk dat de huidige maatregelen een flinke verslechtering zijn, waren er in Plasterks tijd ook verbeteringen en intensiveringen in het onderwijs (betaald uit een stapsgewijze verhoging van het collegegeld). Hierdoor hebben studenten meer colleges en stevigere begeleiding in hun scripties. Dat juich ik toe.

  5. Janoz says:

    @Matthijs: is dat niet wat al te optimistisch? Die stapsgewijze verhoging van de collegegelden was voor ‘actieplan leerkracht’, als ik het me goed herinner is van die 1.1 miljard die daarmee gemoeid was maar nog geen 100 miljoen bestemd voor het hbo (en voor de salarissen van docenten daar). Extra investeringen in verbetering/intensivering zat ’em volgens mij in de meerjarenafspraken, en dat ging om een bedrag dat heel bescheiden begon onder Plasterk, en de afgelopen jaren rustig op had moeten lopen en significant had kunnen worden, als Zijlstra er geen streep door had gehaald. Ik vraag me af hoeveel studenten hier echt meer college of betere begeleiding van hebben gekregen.

    Ik weet niet of het onderwijs slechter is geworden, wat ik wel zie op de uni’s is dat mensen die in mijn tijd begonnen, nog echt een zelfstandig onderzoek afronden op het eind van hun studie, met veel eigen verantwoordelijkheid. Dat gebeurde met vallen en opstaan, maar aan het eind van de rit wist je zeker dat iemand iets kon. Als ik kijk hoe scripties nu vaak zijn vormgegeven, met verplichte bijeenkomsten, relatief weinig EC die er voor staan, vaste formats, een select aantal onderwerpen waar uit gekozen kan worden, etc… nou ja, dan biedt het onderwijs momenteel minder garantie dan pak ’em beet 5-10 jaar geleden, dat iemand echt zelfstandig een probleem aan kan vliegen.

    Wat allemaal hopeloos off topic is mbt studietax, dat dan weer wel (hoewel aan de inperking van de stufi ook deels hetzelfde rendementsdenken ten grondslag ligt, waarin ‘sneller’ ook ‘beter’ betekend).

  6. […] weten? Klik dan hier of kom morgen naar Onderwijs Orakels. Daar spreken Lisa Westerveld en János Betkó.   […]

  7. […] vooral dat laatste doet pijn. GroenLinks was immers, net als de PvdA, lang voor een stelsel van studietaks, waarbij de studenten een hogere beurs kregen en afgestudeerden een ‘collectieve schuld’ hadden […]

Leave a Reply to Leenstelsel (2): Hoe studietaks leenstelsel werd | Vox magazine Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

*

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.