Ceci n’est pas une image de Mahomet

Misschien heb ik het lef niet, misschien de behoefte ook niet. De zaken liggen in elk geval ingewikkeld. Dat benadrukt zeker de aanslag op het satirische Franse blad Charlie Hebdo ook. Hoe dan ook, ik heb mijn gematigde en genuanceerde niet-Mohammed-cartoon nooit gemaakt. Een gelig witte achtergrond, met daarin een man getekend en het onderschrift – aan elkaar geschreven, zoals op de basisschool – “Ceci n’est pas une image de Mahomet”.

De makers van Charlie Hebdo gingen veel verder dan dat, ze choqueerden zelfs. Zo maakten ze een cartoon van een Arabier in zijn blote reet, duidelijk bedoeld als toenmalige ‘gasthoofdredacteur Mohammed’, die vraagt of we zijn billen mooi vinden. Misschien gaat het in tegen de goede smaak van sommige toeschouwers, maar het moet kunnen. En zeker tien medewerkers van het blad hebben dat nu, enkele jaren na publicatie, met de dood ‘moeten’ bekopen. Wie is het er niet mee eens dat deze aanslagen onacceptabel zijn?

Dat is het punt niet. Ik vrees vooral de eerste die zegt dat Charlie Hebdo dit over zichzelf heeft afgeroepen.

Eerlijk gezegd was mijn eerste associatie bij het horen van het nieuws dat er een satirisch blad was aangevallen door mannen met machinegeweren meteen ‘O, da’s vast Charlie Hebdo’. Maar dat praat niets goed. Dat is een gedachte waar ik me ook een beetje voor schaam. Alleen al omdat het maar een klein tikkeltje neigt naar ‘ze hebben dit verdiend’.

Als je vindt dat Charlie Hebdo dit over zichzelf heeft afgeroepen, kun je dat argument ook omkeren. De extremistische islamieten hebben het over zichzelf afgeroepen dat satirische media in een vrijere leefomgeving de behoefte voelen om hun dierbare profeet te parodiëren. Hoe hoger je iets verheft, hoe makkelijker het een doelwit wordt van spot. Daar helpen bommen, geweren en oorlogstaal niet tegen.

Ik denk dat er ook een rol is weggelegd voor juist de gematigde moslims om een zekere angel uit deze gevoelige kwestie te halen. Wordt het namelijk niet eens tijd om het afbeelden van de profeet Mohammed bespreekbaar te maken? Het hoeft niet onmiddellijk geaccepteerd te worden. Het hoeft niet te betekenen dat welke moslim dan ook blij moet zijn met elke tekening van Mohammed met een bom in zijn tulband. Maar het zou een begin zijn om spanning weg te nemen.

Als ik het goed begrijp, mag Mohammed namelijk niet worden afgebeeld omdat het een vorm van afgoderij zou zijn die te veel zou afleiden van het aanbidden van de ene ware god, doorgaans Allah genoemd. Maar heeft deze methode niet sterk gefaald? Juist door het niet afbeelden krijgt de profeet een overdreven mystieke lading. Anders gezegd: hij lijkt veel sterker te worden verafgood, vooral doordat hij niet mag worden afgebeeld.

En de idee dat het afbeelden van Mohammed ten strengste verboden is heerst vooral in het heden. Er zijn allerlei afbeeldingen van Mohammed, vooral ook uit islamitische culturen, uit tijden dat er veel liberaler met deze leefregel werd omgesprongen. Het is niets nieuws.

En het is geen grote stap om te hopen dat liberaler gestemde moslims het minder als vanzelfsprekend kunnen ervaren dat Mohammed niet mag worden afgebeeld. Het zou in elk geval een legitimatie weghalen voor de daders van de moorden van vandaag. In hun beleving is het niet alleen een heilige daad omdat de profeet werd bespot, maar ook vooral door de manier waarop. In een afbeelding. Mogelijk rekenden ze in de voorbereidingen zelfs op meer sympathie dan ze nu daadwerkelijk krijgen van hun gematigdere religiegenoten.

Het niet mogen afbeelden van Mohammed heeft dus niet meer het bedoelde effect, en lijkt juist gevaarlijke bijwerkingen te hebben. Het is niet de reden dat deze aanslagen hebben plaatsgevonden, maar wel olie op een al behoorlijk heet vuurtje. Maar als westerse seculiere blanke man kan ik ook niet zeggen: ‘Moslims, ga Mohammed eens afbeelden.’ Het enige wat ik kan zeggen is: ga het er eens over hebben.

Ruud Vos tekent cartoons*, maakt grappen en schrijft.  Soms vooral dat laatste.

*) In 2006 maakte Ruud deze illustratie voor het Algemeen Nijmeegs Studentenblad, voor bij een artikel over de rellen nadat de Deense krant Jyllands–Posten een reeks cartoons van Mohammed publiceerde in 2005.