De onvermijdelijke zelfmoord
Met de zelfmoord van Tim Ribberink heeft Nederland een enorme schokgolf over zich heen gehad, die tot ver buiten de landsgrenzen te voelen was. De media hebben traditioneel uitgepakt, om ongeveer anderhalve dag lang stil te staan bij de dood van een eenzame student geschiedenis. En dat in gang gezet door die ene rouwadvertentie, waarin de laatste woorden van Tim te lezen waren.
Je kunt je afvragen wat ouders bezielt om de intieme laatste woorden van hun zoon naar de openbare onhandelbare werkelijkheid te brengen. Om een weloverwogen signaal af te geven? Ik zal zijdelings betogen dat dat in ieder geval geen enkel duidelijk effect gaat hebben. Bovendien, er zijn meer interessante vragen te stellen.
Uit alle berichten die tot nog toe bekend zijn, blijkt dat niemand die dicht bij hem stond er vanaf wist. “Voor de ouders was de onthulling over de pesterijen een complete verrassing”. Ook de buurvrouw wist van niets. Zijn judoleraar niet, de hogeschool niet, de middelbare school niet, zijn werkgever niet. Niemand had een vermoeden. Sterker nog: de meesten komen met voorbeelden waaruit blijkt dat het ogenschijnlijk goed met hem ging. Ja, een enkeling herinnert zich dat hij voor “homo” werd uitgemaakt. Maar dat lijkt geen reden voor zelfmoord.
Hoe is het nu mogelijk dat iemand die zijn hele leven ‘bespot, getreiterd, gepest en buitengesloten’ werd, door alle denkbare sociale stelsels glipt? Hoe is het mogelijk dat systematisch pestgedrag volstrekt onopgemerkt blijft? En als hij dus zo systematisch gepest werd, waarom heeft hij dat pas kenbaar gemaakt in een afscheidsbrief? Is het klaarblijkelijk makkelijker om jezelf van het leven te beroven en je familie en vrienden in diepe rouw en oneindige verwarring achter te laten, dan om werk te maken van je gevoelens? Hoe kun je sterven in de wetenschap dat niets rechtvaardigs van jouw daad zal komen?
Mensen zullen nu antwoorden dat deze vragen blijk geven van gebrek aan het inzicht dat het subject fundamenteel ontoegankelijk is in zijn diepste emoties en zijn grootste wanhoop. Dat klopt. Maar de zelfmoord hier, laat iedereen louter met vragen achter. Want hoewel het in de media nu steeds gaat over het pestgedrag als oorzaak, kan niemand daar feitelijk iets zinnigs over zeggen, omdat de hoofdpersoon uit de wereld is. Toch wordt de anonieme pestkop overal ter verantwoording geroepen en is er zelfs aangifte gedaan door de ouders. Maar een wezenlijke vraag die daarbij over het hoofd wordt gezien is de vraag of het niet pertinent onmogelijk is om iemand anders buiten de zelfmoordenaar verantwoordelijk te houden voor de zelfmoord. Daarbij, hoe is de aanzet tot de zelfmoord hier überhaupt te herleiden?
Daarnaast heeft de emotionele discussie iets ongemakkelijks, overtrokken hypocriets. Enerzijds omdat pestgedrag op een valse manier een levensgroot onderwerp is geworden, anderzijds omdat jaarlijks gemiddeld 1600 mensen in totale wanhoop zichzelf vermoorden. Zouden hun redenen minder pregnant zijn voor een maatschappelijke discussie? Is hun zelfmoord geen aanklacht tegen de samenleving waard als brevet van maatschappelijk onvermogen?
Die ernst zou een aanhoudende discussie waard zijn, evenals een opgewonden media, maar ik denk niet dat het ook maar enigszins een brevet is van maatschappelijk onvermogen. Evenmin als de dood van Tim Ribberink een brevet is van maatschappelijk onvermogen. Onvermijdelijke pestdeskundigen roepen op tot meer preventie, een andere aanpak, meer aandacht voor het fenomeen. De familie benadrukt in een verklaring dat er nu echt iets moet gebeuren. Uit zingevingsperspectief begrijpelijk, maar de oproep heeft wezenlijk geen zin.
Enerzijds omdat dat wat wordt voorkomen, onkenbaar is, en aan de andere kant omdat we gewoonweg moeten accepteren dat dit een prijs is die we betalen voor een vrije, dynamische samenleving, met een open digitaal riool en ontelbare sociale lagen en interacties. Dat moeten we hier, hoe triest ieder individueel geval ook is, accepteren. Daarmee is vanzelfsprekend niet gezegd, dat we niets moeten doen; maar hoe dan ook, voeren we eenzelfde discussie op een ander moment over een ander geval.
Los van dit alles, doen al deze vragen en opmerkingen niets af aan het persoonlijke leed en de sociale bewogenheid van vele mensen die erbij betrokken zijn of zich laten horen in een willekeurige discussie over deze casus. De ironie is dat een jongen die zijn hele leven eenzaam is geweest, meer dan 1000 mensen op zijn begrafenis ontvangt. Juist die ironie moet naast emotie ernst bij ons losmaken en daarbij een kritische reflectie op onszelf. Want zelfreflectie blijft in alle opzichten altijd het beste medicijn.
Deze blog verscheen eerder op de weblog van Stephan
S.v.p. plaats dit bericht op je facebook:
Loading ...
Wat ik me bedacht tijdens het lezen van je stuk: het kan best zijn dat de jongen niet gepest is, maar dat hij gewoon ontzettend depressief was. Dan werkt je hoofd niet zoals het normaal doet, en kan je perceptie van de wereld best zijn dat je altijd buitengesloten wordt etc. terwijl dat “in de realiteit” misschien niet zo is. Alle negatieve dingen die ooit gezegd zijn, kunnen dan uitvergroot worden in gedachten. En dat kan tot zelfmoord leiden.
Ik ben overigens tegen het accepteren van dat het, door hoe onze maatschappij is/werkt, nu eenmaal zo is dat er gepest wordt. Met acceptatie werk je niets doen in de hand, denk ik. Niet dat ik weet wat je zou kunnen doen. Gepesten durven inderdaad vaak niks te zeggen, en pesters weten regelmatig denk ik niet dat ze aan het pesten zijn (ze denken dat het plagen is, of vinden het normaal omdat de persoon die ze pesten toch wel erg raar is).
@Els: Wat betreft je 1e alinea: dat was mijn gedachte ook. Echter las ik in de krant dat ze ook dorpsgenoten hadden geinterviewd die zeiden: “ja iedereen wist wel dat Tim gepest werd.” Daarbij werd in het profiel dat de krant schetste ook gezegd dat hij vooral warme contacten onderhield met familie en zijn werkgever, dus weinig vrienden had.
Al met al denk ik dat het lastig is iets over zijn situatie te zeggen met de weinige informatie uit de media.
@ J. Mijn informatie kwam onder meer uit
http://www.metronieuws.nl/nieuws/tim-hield-pesterijen-tot-aan-zijn-dood-verborgen/SrZlke!JbS86LCFBeYNY/
Maar ik ben het met je eens: de hoeveelheid tegenstrijdige berichten hebben zich inmiddels weer opgestapeld.
De algemene strekking van het artikel heeft er echter niet onder te lijden denk ik.
@ Els. Ik wil benadrukken dat ik vanzelfsprekend niet instem met pestgedrag. Ook stel ik niet dat een samenleving er niets aan moet doen. Ik zeg wel dat we moeten accepteren dat dit altijd blijft gebeuren. Want doen we alles om het ene te voorkomen, zul je zien dat het andere gebeurt.
En wat allemaal voorkomen wordt, daar kunnen we niet over spreken. We kunnen wel ons best doen om zoveel mogelijk pesten te verminderen. Maar als er straks weer een geval opduikt, moeten we dan zeggen dat we te weinig hebben gedaan? Mijn centrale stelling is dat in een dynamische samenleving, net als in het drukke verkeer, ongeacht de maatregelen die je ook neemt (en die ongetwijfeld moeten blijven worden genomen), dit soort gevallen er altijd doorheen zullen glippen. Bovendien, 1600 gevallen per jaar, waarvan een groot gedeelte tussen de 15 en de 30, hoe zou het komen dat dat niet als maatschappelijk probleem wordt beschouwd? Of vergis ik mij daarin?
Dat deze jongen (blijkbaar) zeer geleden heeft onder wat er gebeurd is, is duidelijk. Maar dat betekent nog niet dat er sprake is geweest van systematisch pestgedrag. Tim zal ongetwijfeld gepest zijn (zijn ouders zijn ervan op de hoogte dat dat op de basisschool het geval was), maar misschien is dat later wel veel minder geweest. Misschien heeft Tim (mede als gevolg van eerdere ervaringen) handelingen van klasgenoten wel heel anders geduid dan ze bedoeld waren. We gaan er nu voetstoots van uit dat Tims perceptie ook de daadwerkelijke gang van zaken is. Maar zeker als het gaat om buitengesloten worden (iets wat overigens ongelofelijk pijnlijk kan zijn), hoeft dat helemaal geen bewuste, tegen Tim gerichte actie geweest te zijn. Laat staan dat het onder kwade opzet geschaard kan worden. Misschien trok Tim (wederom mede als gevolg van eerdere ervaringen op de basisschool) zich bepaalde in principe onschuldige opmerkingen wel veel meer aan dan anderen deden of zouden doen. Misschien was hij veel gevoeliger of kwetsbaarder dan waar anderen zich bewust van waren. Misschien waren de daders van het pestgedrag waar Tim zo onder leed zich daarvan wel helemaal niet bewust.
Hiermee wil ik overigens pesten geenszins bagatelliseren. Pesten, zeker structureel, is wreed en verwoestend (hoewel ook menselijk, zeker voor kinderen). Maar er is meer dan de perceptie van het slachtoffer (of in elk geval kan er meer zijn dan dat) en dat wordt in dit geval nogal hard uit het oog verloren.
Er zal vast mer zijn dan de perceptie van het slachtoffer. Vraag is wel in welke omvang. Ik vind je benadering ietwat te wetenschappelijk voor een praktische situatie Huub.Het lijkt me duidelijk dat er goed moet worden onderzocht wat er heeft plaatsgevonden. Verder mogen we er in eerste aanleg best vanuit gaan dat iemand wie dan ook een redelijk perceptie heeft over zijn eigen situatie zoals ieder van ons. Natuurlijk je leeft in onzekerheden, alleen dat hoort niet verlammend te werken.voorlopig zie ik het dan ook zeker als een signaal en een waarschuwing. Dat pesten door ouders en school niet als zodanig wordt gekenmerkt komt trouwens volgens mij zeker voor. En naarmate de groep waarin hij zich bevind minder de sociale controle kent zal dit vaker gebeuren. Als je dan een relatief kleine hechte gemeenschap als een basisschool met ouders vergelijkt met werk of een andere onderwijsinstelling dan is vrij logisch dat zaken op de basisschool makkelijker worden gesignaleerd dan daarbuiten.
Mijzelf viel op dat pesten op de middelbare school bij ons geen eens een item was voor de school zelf. Docenten en andere personen met autoriteit hoorde je er nooit over in mijn perceptie. En dat was echt niet omdat er niks gebeurde.Kan naturlijk wel zijn dat men onder elkaar dingen besprak. Ik had gehoopt dat het bewustzijn inmidddels wat is gegroeid. Het zou ook op zo’n instelling volgensm ij toch wel iets moeten zijn waarbij personeel het initiatief nemen om het voor leerlingen bespreekbaar te maken.
Ik wil de pesters hier ook niet persoon voor persoon direct veroordelen. Je laten leiden door twijfel of er uberhaupt iets opmerkelijks heeft plaatsgevonden is dan weer het andere uiterste.En dat volgt al snel als je enkel en alleen de redenatie van Huub volgt.