Sport voor de geest

onderstaande tekst werd geschreven ter ondersteuning van een debat over het spreiden van cultuur

Mensen zijn interessante zoogdieren. Nu vind ik veel meer diersoorten interessant, maar de mens is er zeker één. Eén van de eigenschappen die de mens als diersoort zo interessant maakt, is de hoge mate waarin de mens in staat is naar zichzelf te kijken. Haar handelen te overdenken. Dat stelt de mens vervolgens als geen ander in staat zichzelf mentaal te ontwikkelen.

Er is bijna geen diersoort dat er zo lang over doet om volwassen te worden als wij mensen. Niet alleen absoluut, in jaren, maar tevens relatief, als percentage van het hele leven. Een van de redenen daarvoor is dat wij mensen maar in beperkte mate voorgeprogrammeerd zijn. Als geen ander zijn wij in staat nieuwe “features” te ontwikkelen, en dat kost nou eenmaal wat meer tijd dan een het volgen van instincten.

De manieren waarop mensen zich ontwikkelen, en als gevolg daarvan manifesteren, lopen nogal uiteen. Wel zijn er binnen landen of volkeren vaak herkenbare patronen te herkennen. In de breedste zin van dat woord noemen we deze vorm van ontwikkelde beschaving “cultuur”.

De cultuur waar Zijlstra over zou moeten gaan is daar slechts een onderdeel van, en als het aan zijn geblondeerde mattie ligt wordt dat onderdeel alleen nog maar minder. Cultuur is immers “dat andere onderwerp” waar de PVV een broertje dood aan heeft.

Maar of cultuur nou echt een linkse hobby is of niet, ook dit onderdeel van het brede begrip cultuur draagt bij aan beschaving. Cultuur verbindt mensen en cultuur vormt mensen. Niet alleen Joop van den Ende musicals of het Gelders Orkest zijn cultuur, maar ook een carnavalsvereniging of een theatergroepje op de middelbare school. Niet alleen Harry Mulisch, maar zelfs Nijntje van Dick Bruna, waarin ik plaatjes kijk met mijn zoontje.

Plato (hoewel zelf overigens geen promotor van vrije kunsten) schreef in zijn boek “Republic” het volgende: “As we know, people who’ve studied geometry are much more receptive than those who haven’t to intellectual work in general; it makes absolutely all the difference in the world” (vrij vertaald: zij die de meetkunde bestudeerden zijn beter in staat intellectuele zaken op te nemen dan anderen). Maar volgens mij geldt dit niet alleen voor meetkunde, maar zeker ook voor culturele zaken als theater, muziek, literatuur en beeldende kunst. Het beproeft de geest waarna deze ook beter uit de voeten kan met andere uitdagingen. Wat sport is voor het lichaam, is cultuur voor de geest. De manier en het niveau waarop zijn voor iedereen verschillend.

De omgeving waarin een mens opgroeit bepaalt voor een groot deel de liefde voor verschillende vormen. Daarom houden veel Duitsers van Schlagers (jawel, zelfs Schlagers zijn cultuur), en veel Italianen van mooie schoenen. Dat een omgeving een mens beïnvloedt kunnen we niet veranderen, waarmee een omgeving een mens kan verrijken gelukkig wel.

Maar waar behoort een beschaving die cultuur aan te bieden? Door cultuur te concentreren in de grote steden, waar de vraag ongetwijfeld het grootst is, introduceren we een kloof tussen mensen die opgroeien in, en buiten deze grote steden. Niet alleen een bibliotheek, maar ook bijvoorbeeld een klein theater en een muziekschool zou voor iedereen binnen bereik moeten zijn. Afstanden creëren immers hoge drempels. Aan de andere kant, voor een museum van formaat, een groot concert of een experimentele dansvoorstelling, is een goed bereikbare plek in een grote stad juist het meest geschikt. Dogmatisch spreiden en dogmatisch concentreren lijken beide onverstandig.

De mens is een bijzonder zoogdier, dat zich in een leven op indrukwekkende wijze weet te ontwikkelen. Verschillende kunstvormen kunnen die ontwikkeling stimuleren. De plaats waar iemand geboren wordt zou die ontwikkeling zou weinig mogelijk moeten beperken.