Afgelopen week onstond er op internet ophef over de uitspraken van beurshandelaar Rastani, die tijdens een interview voor de BBC meldde dat niet regeringen, maar Goldman Sachs de wereld regeert. Ook gaf Rastani toe te dromen van een nieuwe recessie, omdat daarmee ook geld te verdienen valt. Zijn uitspraken waren zo schokkend, dat direct het gerucht ontstond dat Rastani één van de Yes Men zou zijn. Dit blijkt niet het geval. Rastani is daadwerkelijk een beurshandelaar, zij het niet zo’n succesvolle. Toch zie ik Rastani niet als een extreme eenling, maar als een goede representant van het moderne kapitalisme.

Hiermee zeg ik niet dat alle bankiers en beurshandelaren gewetenloze schurken zijn, hoewel de documentaire ‘The Corporation‘ laat zien dat Rastani niet de enige handelaar is die dollartekens in zijn ogen krijgt van oorlogen en aanslagen. Rastani’s uitspraak is amoreel omdat het kapitalisme dat zelf ook is. De markt is onverschillig als speculatie met graanprijzen leidt tot duizenden hongerdoden in Afrika, als daar maar een miljardenwinst van een handelskantoor tegenover staat. In de termen van de markt is het vooruitgang als de economie groeit, ook als dat betekent dat een miljoen arbeiders minder gaan verdienen en alleen een miljonair nog rijker wordt.

Hiermee breekt Rastani met de door onze vrije-markt vrienden van de VVD gecreëerde illusie dat de Onzichtbare Hand een soort moderne vervanger is van een goedaardige en voorzienige God, die zorgt dat de maatschappij van ons stervelingen altijd in de optimale situatie verkeert. ‘Optimaal’ kan ook betekenen dat de pensioenen van Henk en Ingrid verdampen om de bonussen van bankiers te kunnen betalen. Of dat de spaargelden van miljoenen Nederlanders verloren gaan vanwege een nodige ‘marktcorrectie’. De belofte dat ‘optimaal’ ook altijd goed uitpakt voor de individuele burger is op z’n minst een illusie, op z’n slechts een leugen. Dit is belangrijk omdat op dit moment offers van burgers worden gevraagd om ‘de economie’ weer te laten groeien. Maar er is geen enkele garantie dat een grotere taart uiteindelijk ook resulteert in een groter stuk voor iedereen.

De botte onverschilligheid waarmee Rastani de wereldheerschappij van Goldman Sachs verkondigt moet ons ook niet verbazen. Eerder zagen we al de onevenredige invloed van drie Amerikaanse kredietbeoordelaars op de wereldeconomie. In het kader van het stimuleren van ‘marktefficiëntie’ en deregulering is er de afgelopen decennia macht verschoven van het politieke naar het financieel-economische domein. Dit is gevaarlijk en ondemocratisch, omdat bij veel vraagstukken niet langer ‘one person, one vote’ geldt, maar ‘one dollar one vote’. In een wereld van de markt hebben de twee miljard mensen die rondkomen van minder dan $1 per dag minder invloed op hun eigen leefomstandigheden dan één Bill Gates.

We moeten ons dus de vraag stellen of we economische efficiëntie uiteindelijk ten koste willen laten gaan van democratische basisprincipes en een eerlijke verdeling van welvaart. Dit betekent niet dat we gelijk de Socialistische Heilstaat moeten uitroepen, maar wel dat we ons meer moeten realiseren dat ook het efficiënter laten functioneren van de markt zijn nadelen heeft. Zo niet op economisch gebied, dan op politiek of sociaal gebied. Bovenal moeten we ons niet langer beleid laten opdringen omdat de markt dit ‘noodzakelijk’ zou maken. Onze samenleving bestaat om het welzijn van mensen te vergroten, niet dat van een abstract begrip als ‘de markt’. Burgers moeten er zelf voor kunnen kiezen om hun dagelijks brood, pensioen of spaargeld te beschermen, ook als dit ten koste gaat van een weinig ‘efficiëntie’. Bovendien laat de periode vlak na de Tweede Wereldoorlog zien dat economische voorspoed uitstekend kan ontstaan in een deels gereguleerde markt. Het is juist sinds de grote golven van deregulering dat de economie weliswaar is gegroeid, maar dat de welvaart van lage en middeninkomens is gestagneerd.

Uiteindelijk zijn onze democratische samenlevingen een gezamenlijk politiek project, niet de financiële speelbal van een rijke elite. Een dynamische economie bestaat om het welzijn van mensen te verhogen, maar mensen bestaan niet om de groei van ‘de economie’ te realiseren. Marktwerking kan dus nooit een excuus zijn om de inrichting van de samenleving over te laten aan financiële technocraten die buiten de democratie geplaatst zijn. De kracht van onze democratische samenlevingen is de inperking van politieke overmacht en willekeur. Dominantie door de markt zouden we evenmin moeten accepteren.

 

8 Responses to Spreekt Rastani voor het kapitaal?

  1. Frank says:

    Om dan maar gelijk een voorbeeld te geven van een ‘ander’ kapitalisme: http://www.guardian.co.uk/commentisfree/2011/oct/02/will-hutton-ed-miliband-new-capitalism

  2. Arno says:

    Prachtig verhaal en heerlijk om over te ageren… Klopt, de markt heeft geen moraal, die hebben alleen mensen. Maar, dan nog zie ik geen enkele oplossing in het ‘alternatief’. Ook de onderlaag heeft het nog nooit zo goed gehad als nu. Het minimum loon, voor zover het bestond, was nooit zo hoog. Iedereen heeft een tv, computer, verwarming de hele winter door, eten (incl. vlees) e.d. op een enkele uitzondering na. Kortom, zelfs de ‘armen’ in Nederland zijn relatief rijk. En denk je nu echt dat dat was gebeurd zonder vrij-markt kapitalisme?
    Wat ik nog stordender vind, het nu invoeren van regulering lost helemaal niks op van de huidige crisis. Kernprobleem: a) wij zijn duur, b) wij hebben grote schulden, c) wij verwachten dat alles kan.
    Voor deze drie kernproblemen rest slechts één oplossing: afkicken van onze luxe-verslaving. Het alternatief is de wereld dwingen om ons haar rijkdommen te blijven geven via militaire dwang, ik denk niet dat we dat moeten willen.
    Kortom: vertel mij maar eens hoe marktregulering onze problemen gaat oplossen.

    • Frank says:

      Ik ben het met je eens dat we het hier in het Westen relatief goed hebben. Het is ook niet mijn stelling dat het in bijv. een communistisch systeem allemaal beter geregeld zou zijn. Wat mij betreft hoeven we de markt ook niet af te schaffen.

      Waar het om gaat is dat een ‘volledig’ vrije markt twee nadelen heeft. Ten eerste kan de groei van welvaart uiteindelijk ten koste gaan van een groot deel van de bevolking en ten gunste komen aan een klein deel. Dan wordt de totale economie weliswaar groter, maar profiteert slechts een klein aantal mensen daarvan. Dat is bijvoorbeeld in Amerika het geval, en als Nederland lang genoeg aan de leiband van bijv. een OESO blijft lopen, dan gaan wij langzamerhand die kant op.

      Tweede, grotere probleem, is dat die concentratie van economische macht op een gegeven moment de democratie aantast. Je ziet dat in heel directe vorm in allerlei campagnebijdragen van bedrijven aan politici. In indirecte vorm is de oorzaak dat mensen met meer geld op de markt meer macht hebben. Hoe groter het deel van de samenleving dat je door de markt laat inrichten, hoe groter de invloed van mensen is die rijk zijn, hoe kleiner van de armen. Op wereldschaal is dat vrij duidelijk. Er zijn miljoenen mensen die graag HIV medicijnen zouden ontvangen. Maar omdat zij geen geld hebben, regelt de markt dat niet. Eenzelfde verhaal geldt voor voedsel. En in mindere mate geldt het ook voor pensioenen in Nederland of Griekenland.

      Mijn stelling is dus ook niet dat je de markt moet afschaffen, maar dat je op bepaalde punten grenzen moet instellen. Onder andere daar waar een kleine rijke groep enorme invloed krijgt over het economisch welzijn van miljoenen anderen. Op politiek gebied heet dat immers gewoon een oligarchie en daar zouden we ook niet mee instemmen.

      Dit biedt inderdaad niet direct een oplossing voor de huidige crisis, maar draagt mijns inziens wel bij aan het op lange-termijn inperken van meer van dergelijke financiële rampen. In alle heisa rondom de huidige problemen lijken we soms te vergeten dat het ook handig is alvast twintig jaar veruit te denken.

  3. Arno says:

    Hiermee ben ik het grotendeels eens. Ik denk ook dat er, zelfs bij de VVD, weinig aanhangers zijn van een volledig vrije markt. In elk geval niet zodanig dat het bedrijfsleven de politiek kan/mag sturen. Lobbyen is natuurlijk een van de mogelijkheden, waaraan je grenzen moet stellen. Hetzelfde geldt voor nevenfuncties van politici in het bedrijfsleven, omkopingen, het betalen van verkiezingscampagnes en het aanbieden van banen na de politieke functie. Het meeste hiervan is in elk geval in Nederland strafbaar, en dat moet natuurlijk zo blijven.
    Verder, je 2e punt, dat alleen de rijksten (nog) profiteren van de vrije markt, is denk ik in Amerika wel waar, maar niet over de hele wereld. Volgens mij is het zo dat alleen de aller rijksten nog (tijdelijk) kunnen profiteren van de vrije markt, maar dat nu vooral de voormalig armsten, dus de nieuwe middenklasse in China en India bijvoorbeeld, profiteren. Zij waren een paar jaar geleden nog zeer arm. De ‘verliezers’ zijn de, op wereldschaal, rijkeren die banen hadden die nu door de opkomende economien worden uitgevoerd. Dat zijn dus de onder- en middenklassen in de rijke landen. Dat hun werk is overgenomen door goedkopere landen, kan je niet oplossen met reguleringen.
    Wij kunnen bedrijven niet dwingen in NL te blijven als we ze hoge belastingen gaan opleggen. Ook kunnen we niet
    En dat Afrika geen HIV-medicijnen krijgt of kan betalen, is inderdaad een probleem. Maar ook hiervoor geldt dat ik niet inzie hoe economische regulering dit zou moeten oplossen.
    Kortom: welke grenzen wil je stellen en hoe verwacht je dat dat helpt?

    • Frank says:

      Hoewel ik zelf geen econoom ben, of financieel deskundige, zie ik wel een aantal punten van verbetering. Het gaat me vooral om afscherming van burgers van risico’s die door grote marktpartijen veroorzaakt worden, maar door praktisch de hele samenleving gedragen.

      Zo ben ik voorstander van het scheiden van banken in commerciële banken en investeringsbanken. Investeringsbanken kunnen dan alle risico’s nemen die ze willen, als ze op de fles gaan, staat niet het spaargeld van duizenden burgers op het spel.
      Op dezelfde manier zou je het ‘herverpakken’ van normale financiële producten (leningen, hypotheken etc.) kunnen beperken. Nu zijn bijvoorbeeld hypotheken verknipt en verhandeld, zonder dat de gebruiker zich daarvan bewust is. Bovendien raken ook goede hypotheken nu besmet, omdat ze samen met slechte in één giftig product zijn gestoken. Zuur voor de huizenbezitter, vooral omdat deze er niets van wist.

      Daarnaast zijn er sectoren die ik buiten de markt zou zetten, juist omdat ze van publiek belang zijn, zoals onderwijs en zorg. In deze sectoren vind ik beschikbaarheid en vooral ook overzichtelijkheid voor iedereen opwegen tegen een wellicht wat kleinere efficiëntie.

      Op wereldschaal is het inderdaad moeilijker. Het liefst zou ik een soort internationale overeenkomst zien om concurrentie op belasting enigszins aan banden te leggen. Nu ontstaat er toch een soort ‘race to the bottom’, waarbij landen dingen om de gunsten van een paar multinationals. Maar ik denk ook dat we onszelf als samenleving moeten afvragen hoe graag we sommige bedrijven willen hebben. Belastingvoordelen voor grote bedrijven worden nogal eens afgewenteld op de burger én op midden- en kleinbedrijf die niet over de grenzen kunnen ontsnappen.

      Ook zou ik ervoor pleiten om pure speculatie met bepaalde grondstoffen, voornamelijk basisvoedingsmiddelen zoals graan, te verbieden. Dit omdat prijsstijgingen en -schommelingen hier al snel mensenlevens kunnen kosten.

      Wat betreft HIV medicijnen en dergelijke heb ik onlangs een interessant idee gelezen. Wereldwijd zou je een fonds kunnen opzetten waaruit farmaceutica bedrijven worden betaald, naar rato van het aantal sterfgevallen dat ze beperken (of een soortgelijk criterium). Zo kan je het gat in de innovatie en productie vullen dat nu bestaat. Zo’n proces mag je van mij dan best via aanbestedingen laten verlopen, zodat je niet gelijk vastzit aan globaal overheidsgestuurd onderzoek. Ik heb het idee dat dit soort structuren nu echter niet overwogen worden, omdat ze niet ‘marktconform’ zouden zijn.

  4. Arno says:

    Ik denk dat we het dan in grote mate eigenlijk met elkaar eens zijn. Echter, ik vind dat in veel gevallen de ‘te beschermen burger’ ook verantwoordelijk is voor de eigen keuzes en verwachtingen hierin. Als we de banken gaan splitsen in ‘spaarbanken’ en ‘beleggingsbanken’, dan zullen we moeten accepteren dat de rente op de spaarbank zeer laag of zelfs negatief kan zijn. Want de spaarbank heeft dan geen mogelijkheden om het geld dat we sparen te beleggen en er redenment mee te halen.

    Een ander gevolg is dat het totale belegde/te investeren vermogen wereldwijd hierdoor enorm afneemt. Als we ons spaargeld ‘veilig’ houden door het niet te beleggen, betekent dat dat alleen het geld dat rijkere mensen echt ‘over’ hebben en het daarom bewust, risicovol, op een beleggingsbank zetten, nog beschikbaar is voor investeerders.
    Nu is er tegenwoordig al een groot probleem dat een heel groot deel van het beschikbare kapitaal wordt gebruikt om de overheden te voorzien van hun behoeft aan geld. Daardoor is er te weinig over om te gebruiken om te investeren in hypotheken (hoge rentes), of in het MKB waardoor vernieuwingskansen verloren gaan.
    Dit zal leiden tot lagere economische groei en een hogere inflatie, waardoor ons ‘veilige’ spaargeld alsnog minder waard wordt. Hoe veilig is dat dan?

    Je punt over het verknippen van hypotheken e.d. ben ik het mee eens. Het moet voor zowel de koper als verkoper van een financieel product duidelijk zijn wat hij koopt/verkoopt en ook wat de waarde ervan is. Deze praktijk is inderdaad uit de hand gelopen, maar wordt nu grotendeels teruggedraaid en zelfs in veel gevallen verboden.

    Qua belastingen, helaas is het niet anders dat grote bedrijven tegenwoordig internationaal opereren. Hun ‘hoofdkantoor’ is daarmee niet meer gebonden aan de plek waar ze opereren. Echter gaat het wel om dusdanig grote bedragen belastinggeld dat we het ons simpelweg niet kunnen veroorloven dit geld ‘niet te willen’. Als een Philips of Akzo zijn hoofdkantoor naar China verplaatst, verandert dat eigenlijk niks voor die bedrijven, maar wel heel veel voor onze belastinginkomsten, zelfs al zijn hun lasten procentueel laag. Eén procent van een miljard is nou eenmaal veel geld. Inderdaad moet de begroting rond, en komt de rest dus van kleine bedrijven en burgers, maar als de grote bedrijven helemaal vertrekken, moeten die nog veel meer ophoesten.

    Dan vraag ik me verder nog af wat je verwacht van een verbod op het speculeren op graan e.d.. Zo snel kan ik het niet overzien, maar ik kan me voorstellen dat een verbod hierop inderdaad de schommelingen in prijs eruit haalt, maar dat het wel leidt tot een op langere termijn stijging van de prijzen door een lager investeringsniveau.

    Als laatste: het fonds voor medicijnen klinkt mij als een zeer nobel streven. Alleen dan.. de practische bezwaren. Wie gaat dat fonds dan vullen?? Ik zie niet in hoe je kan verwachten dat je er een cent op verdient, helaas. Dus de enige bron van inkomsten die ik dan zie is een giro-555 actie. Of ophalen bij goede doelen.
    De famaceutische industrie zal het zeker niet doen, als er geld aan te verdienen viel zouden die maffiosi allang erin gesprongen zijn.

    • Frank says:

      Je hebt gelijk dat burgers dan wat minder rendement of efficiëntie moeten verwachten. Maar dan lijkt het me nog steeds een redelijke deal. Je kan niet verwachten van gewone burgers dat ze net zo sterk staan in een gedereguleerde markt als de financiële jongens met een PhD in wiskunde die die financiële producten ontwerpen.

      Overigens levert die scheiding tussen spaar- en investeringsbanken niet zoveel problemen op als je nu schetst. Een spaarbank kan nog steeds leningen uitgeven met het spaargeld als onderpand. Maar deze banken houden zich dan wel verre van allerlei vage producten zoals CDO’s en dergelijke. Leningen zoals hypotheken en bedrijfsleningen aan het MKB zijn dus ook mogelijk vanuit spaarbanken. Maar deze banken kunnen niet het spaargeld van hun klanten zelf in venture capital gaan storten. Ik kan me zelfs voorstellen dat er méér geld beschikbaar komt voor investeringen in de reële economie, omdat banken minder geld kunnen wegzetten in esoterische financiële producten in plaats van als leningen aan ondernemers.

      Overigens staat niets consumenten dan in de weg om alsnog een deel van hun geld te beleggen. Maar het verschil is dat het risico van een ‘too big to fail’ bank enorm wordt ingeperkt.
      Overigens heeft Australië hier een heel elegante tussenoplossing voor. Daar zijn banken intern gescheiden in een investeringstak en een spaartak. Maar dit is zo rigoureus gedaan, dat de investeringstak in principe failliet kan gaan, zonder dat de spaartak daar onder lijdt. Feitelijk is de bank alleen een administratieve eenheid (met alle daarbij behorende voordelen), maar geen financiële.

      Wat betreft belastingen wil ik hier een onderscheid maken tussen willekeurige multinationals en banken. Bij banken is namelijk duidelijk geworden dat hun aanwezigheid een risico betekent voor de samenleving. Een extra belasting als compensatie lijkt me dus redelijk. Als een bank dan vertrekt, is het risico ook verdwenen. Dat is een keuze die je als samenleving kan maken, denk ik.

      Mijn grove economische logica zegt dat pure speculatie de prijzen vooral opdrijft. Als je behalve de mensen die graan kopen om er brood van te maken, ook nog mensen hebt die graan kopen om er winst op te maken, zijn er dus meer mensen die graan kopen. Conclusie: speculatie maakt graan duurder.
      Nu is het tegenargument natuurlijk dat duur graan goed is voor boeren, maar in dit opzicht denk ik dat het betaalbaar houden van voedsel een hogere prioriteit heeft.

      Over het fonds. Dat zou inderdaad gevuld worden door ontwikkelde landen, of bijvoorbeeld met het geld van een globale bankbelasting. Maar ook de ontwikkelde landen zelf hebben er baat bij. Het idee van het fonds is dat het de ontwikkeling van medicijnen lucratief betaald, maar dat het patent vervolgens eigendom is van de wereldgemeenschap, waardoor er goedkope medicijnen gemaakt kunnen worden. Deze medicijnen zijn dan in het Westen eveneens goedkoper dan de gepatenteerde variant. Bovendien heb je economische winst doordat in ontwikkelingslanden mensen minder ziek zijn. Ik verwacht de totale winst positief is (zelfs in puur economisch opzicht) en dat het een vorm van marktfalen kan oplossen die nu op internationaal niveau voorkomt. Het lijkt me een mooi alternatief voor ontwikkelingshulp zoals die nu georganiseerd is, al ware het maar omdat je minder afhankelijk raakt van lokale overheden e.d. Een voorbeeld van zo’n fonds vind je hier:
      http://www.yale.edu/macmillan/igh/

      Verder is het leuk dat we het ook een keer eens kunnen zijn 🙂

  5. jasper vs says:

    Jullie springen een beetje van discussie in discussie. Ik wil nog even bovenaan beginnen. Simpelweg omdat ik daar wat over te zeggen heb.

    “Prachtig verhaal en heerlijk om over te ageren… Klopt, de markt heeft geen moraal, die hebben alleen mensen. Maar, dan nog zie ik geen enkele oplossing in het ‘alternatief’. ”
    Ik heb niks tegen marktwerking. Maar wel als het een excuus wordt om zonder ethiek of zelfs zonder leiderschap en visie naar de economie te kijken. En je ziet juist dat Economien en West Europa, Zuid amerika en China meer dan alleen de markt hebben gebruikt om te komen waar ze nu zijn.

    “Kortom, zelfs de ‘armen’ in Nederland zijn relatief rijk. En denk je nu echt dat dat was gebeurd zonder vrij-markt kapitalisme?”
    Hetzelfde verhaal had Chroestov jou in de jaren 50 of 60 ofzo kunnen vertellen. Rusland is onder het communisme gegaan van een primitieve landbouw economie naar een industriele wereldmacht. JE moet een economie echter wel blijven moderniseren. Zelfs de VS is behoorlijk vastgelopen inmiddels terwijl Duitsland als export industrieland nog redelijk draait.

    “Wat ik nog stordender vind, het nu invoeren van regulering lost helemaal niks op van de huidige crisis. Kernprobleem: a) wij zijn duur, b) wij hebben grote schulden, c) wij verwachten dat alles kan.”
    He lost niet alles op. A een flink deel van onze sectoren zijn dankzij synergy en kennis nog weldegelijk concurerend. De keus is of je daarop inzet of gaat concureren met het loon van China en dus moet overgaan op de bijbehorende arbeidsvoorwaarden. als je daarop inzet dan hoort daar visie en onderwijs bij.

    b
    Onze schulden zijn in de hand gewerkt doordat banken de vrije hand hadden. Sterker met d hypotheekrente aftrek is er zelfs een prikkel om schulden te maken.
    c) Regulering veranderd niet hoe de mens in elkaar zit wel wat hij kan en waartoe hij geprikkeld wordt door het systeem. Wat ik trouwens nog een opvallend aspect vind is dat de huidige consumptie maatschappij in het westen gepaard gaat met mensen die zich afscheiden van elkaar. Het is lastig om helemaal te verklaren maar als ik in het oostblok kom proef ik veel meer samenhorigheid en bereidheid om wat voor elkaar te doen. Ik denk dat het ermee te maken heeft dat maatschappij hier draait om winnen en geld uitgeven.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

*

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.