De bittere noodzaak van eerlijke handel
Of: waarom de Nederlandse maakindustrie op sterven na dood is, en waarom dat zo kwalijk is.
Een tijdje geleden was ik op bezoek bij een oud-collega, in de fabriek van NXP in Nijmegen. Een chipfabriek vol indrukwekkende machines. Nog indrukwekkender vond ik de infrastructuur: op ieder moment van de dag worden door honderden mensen vele duizenden wafers† vol chips door de fabriek geloodst.
Maar fabrieken als deze zijn zeldzaam in Nederland. Ook deze fabriek zou niet opnieuw in Nederland gebouwd worden, maar ergens over een verre grens. Daar is productie goedkoper, en zo schrijft de wet van de markt het nou eenmaal voor. De voornaamste reden dat de Nijmeegse fabriek toch bestaat, is dat ze er al was, en dat verhuizen duurder is dan in Nederland doorgaan.
Adam Smith over internationale handel in een notendop
In het beroemde boek The Wealth of Nations beschreef Adam Smith met hele goede argumenten waarom een land niet zelf moet produceren wat een ander land veel goedkoper kan. Zijn theorie daarachter is eenvoudig te omschrijven aan de hand van een voorbeeld.
Laten we ons voor het gemak even een maatschappij voorstellen met slechts twee producten: wijn en kaas (daar kom je een heel eind mee, toch?). Als Nederlander wil je natuurlijk graag wijn in je kaaskop gieten. Dus wat ga je produceren? Kaas. En die ruil je vervolgens met Zuid-Europeanen tegen wijn. Dat levert per gewerkt uur veel meer wijn op dan wat de druivenoogst in Nederland ooit zal produceren.
The End.
Althans, daar zijn we sinds de 18e eeuw een beetje blijven steken. In Nederland leveren handel en diensten meer op dan productie, dus laten we productie steeds vaker uitvoeren in lagelonenlanden met schamele arbeids- en milieuregels.
Arbeidsomstandigheden
Natuurlijk zijn er morele bezwaren. Vinden we het niet erg dat de natuur in China heftig lijdt onder de verontreiniging van landbouw en industrie? Waarin middelen worden gebruikt die in Europa al decennia zijn verboden? We kennen allemaal de verhalen van de onveilige mijnen en de fabrieken waar door brand of instorting honderden doden te betreuren zijn. De arbeiders in deze fabrieken verdienen meestal niet eens genoeg om hun kinderen van basaal onderwijs te kunnen voorzien – als de arbeiders überhaupt al volwassen zijn.
In Nederland kennen we een minimumloon dat voorschrijft dat iedereen die werk verricht daarmee tenminste zoveel moet verdienen om waardig van te kunnen leven. Een noodzakelijkheid in deze tijd, aangezien de macht over steeds meer banen in de handen komt van een kleine groep multinationals.
Het gevaar van grootschaligheid
Voor een illustratie van het gevaarlijke effect daarvan hoeven we niet naar de andere kant van de wereld. Onze supermarkten geven hiervan al een aardige demonstratie door onze boeren tot op het bot uit te knijpen. De afzetmarkt van groente en fruit uit Nederland is grotendeels in de handen van een handvol supermarktketens. Om in 2015 een concurrerend boerenbedrijf te runnen is grootschaligheid een noodzaak. Grote akkers en indrukwekkende machines zorgen voor efficiëntie, en dus voor goedkope producten. Maar het maakt de boer tevens kwetsbaar. De noodzakelijke investeringen zorgen ervoor dat de boer wel *moet* produceren. De kosten voor land en machines zijn immers al gemaakt, in de hoop deze te kunnen doorberekenen in de kostprijs. Maar de supermarktketens maken misbruik van deze kwetsbaarheid. Met hun grote macht bieden zij boeren een vergoeding voor hun producten die vaak onder de kostprijs ligt. De schulden van de boeren nemen hiermee toe, maar zouden nóg harder toenemen als ze niets zouden verkopen maar wel hun hypotheek en de afschrijving van hun machines moeten betalen.
Deze afhankelijkheid komt op bepaalde punten overeen met die van arbeiders in lagelonenlanden. Er is werk bij grote bedrijven, maar de lonen zijn schamel, vaak niet meer dan enkele euro’s per dag. Deze bedrijven kunnen produceren tegen bodemprijzen, en ze houden ‘beschaafde’ concurrentie buiten spel. Voor de arbeider is het kiezen tussen uitgebuit worden, of dakloos honger lijden.
Een waardig minimumloon beschermt tegen dergelijke extreme uitbuiting, maar op een internationale markt is het slecht concurreren met landen waar mens en natuur de prijs van consumptie betalen. Als we accepteren dat werknemers en natuur buiten onze landsgrenzen worden uitgebuit, moeten we ook accepteren dat onze arbeiders daar niet mee kunnen concurreren. De gierigheid kent twee grote verliezers.
Werkloosheid
De afgelopen decennia is de Nederlandse maakindustrie zo goed als verdwenen. De nek omgedraaid door een markt die de beschaafde prijs niet bij de consument legt. Wat Nederlanders gezamenlijk besparen in de winkel, geven ze uit aan kosten door werkloosheid. Dat beperkt zich niet tot de kosten van uitkeringen, maar het zijn evengoed gemiste inkomsten aan belastingen, medische kosten (werklozen zijn vaker ziek en depressief) en kosten door criminaliteit. En dan zwijg ik nog over het geluk en de welvaart van de potentiële arbeiders.
Eerlijk speelveld
Waarom accepteren we producten op onze markt, die zijn geproduceerd onder omstandigheden die we binnen onze landsgrenzen nooit zouden toestaan? Het dwangvoeren van ganzen om grote levers voor ‘foie gras’ te produceren is in Nederland niet toegestaan… en daarom gebeurt dit op grote schaal in Frankrijk waarvandaan het ‘vrolijk’ wordt geïmporteerd. Hoe logisch is dat? En dan hebben we het hier over Frankrijk, wat qua milieuwetgeving een Hof van Eden is vergeleken met de meeste ontwikkelingslanden.
Willen we dit soort problemen tackelen, dan moeten we het speelveld gelijktrekken. Hogere arbeids- en milieuvoorwaarden stellen aan bedrijven/landen waarmee handel wordt gedreven.
Dat is niet altijd eenvoudig, omdat veel producten weer opgebouwd zijn uit producten van andere producenten, maar het is de enige weg vooruit. De prijs voor consumptie zal er door stijgen, maar de welvaart zal er door toenemen.
Eerlijke handel moet zich niet beperken tot vrijblijvende filantropie door dragers van kriebelige sokken in reformwinkels. Eerlijke handel is een bittere noodzaak voor de beschaving. Ook de onze.
Afbeelding door: Adam Smith Business School (Own work) [CC BY-SA 4.0], via Wikimedia Commons
† Wafers zijn het substraat (de ondergrond) waarop computerchips (of zonnecellen, LED’s of andere halfgeleiders) worden geproduceerd. Zie ook https://nl.wikipedia.org/wiki/Wafer
S.v.p. plaats dit bericht op je facebook:
Loading ...
Goed artikel JBC! Mooi dat ik iets in je heb kunnen triggeren 😉
Thnx. En tevens voor het triggeren 🙂
Goed artikel Joep, dat jij nog eens onze liberale halfgod Smith zou aanhalen 😉 Wel een tweetal opmerkingen.
1. Ik vind dat je argument “de nek omgedraaid door een markt die de beschaafde prijs niet bij de consument legt” nogal uit de lucht komt vallen. Waar legt zij die dan wel en kan je dat onderbouwen? Heeft dat eigenlijk iets met dit artikel te maken? En geldt dat niet ook met name voor de productie van accu’s en dynamo’s voor milieuspeeltjes als Tesla’s, windmolens?
2. De maakindustrie is zeker de nek omgedraaid in NL, er is al zeker 20 jaar geen enkele serieuze fabriek gebouwd) maar dat komt (ook, in mijn optiek met name) door andere oorzaken. Overregulering en een groot gevoel voor NIMBY (zet die ‘vieze onveilige’ fabriek maar in China. Mensen die doodsbang zijn voor een kolom waterdamp bijvoorbeeld.
Verder maakt een hoog minimumloon het aannemen van voldoende (veiligheids-)personeel onmogelijk waardoor het misschien nog echt onveilig wordt ook..
Bij beschaving hoort naar mijn mening dus een minimumloon waar mensen fatsoenlijk van kunnen bestaan. Ook zou aan de schade aan natuur/gezondheid van omwonende een prijskaartje moeten worden gehangen, zodat dit kan worden geïnternaliseerd in het product.
En dat laatste zou evengoed moeten gebeuren bij zgn. groene producten (of zoals jij ze noemt: milieuspeeltjes). Als ze daadwerkelijk groen zijn zouden deze te internaliseren kosten significant lager moeten zijn dan bijv. energie uit kernenergie of fossiele brandstoffen.
Overigens is het al een aantal jaar geleden dat ikAdam Smith’s bekende werk (voor een groot deel, het is nogal een extensief werkje 😉 ) heb gelezen, maar wat me opviel is dat hij veel nauwkeuriger is in de voorwaarden waaronder zijn theorie zou werken dan de meesten die hem citeren.
Tel daarbij op dat de wereld waarin we vandaag leven sterk afwijkt van die van Smith. Onze wereld wordt in sterke mate gedomineerd door multinationals en er is een enorme assymetrie voor wat betreft macht en middelen tussen de verschillende landen. Volgens Smith was (even vrij vertaald uit mijn herinneringen, ik zal het nog eens nazoeken) het noodzakelijk dat niet één van twee partijen in staat is eenzijdig de voorwaarden voor handel aan de ander op te leggen.
Neemt men al die nuanceringen mee is het werk van Smith denk ik voor links en rechts in veel opzichten een interessant werkje.
Opzich prima stukje. Het is alleen niet zoveel nieuws. De conclusie is alleen wel behoorlijk naïef en utopisch. Bijna van het niveau: ‘als we allemaal onze wapens neerleggen is het morgen wereldvrede’. Binnen het marxisme is deze analyse al lang geleden gemaakt, maar zij trekken naar mijn mening wel de juiste conclusie: de uitbuiting zoals in dit stukje beschreven is inherent aan het kapitalisme. Zowel de uitbuiter als de uitgebuiten zitten gevangen in het systeem. Wezenlijke verbetering is alleen mogelijk buiten het kapitalistische systeem.
Alleen ís er geen ander systeem dan het kapitalistisch systeem. Dus moet je die randvoorwaarden opleggen, of een begin maken daarmee. Dat kan alleen EU-breed, anders zet je jezelf als NL nog meer economisch buitenspel.
Ennuh, we zijn juist zo lekker bezig om die wijnproductie in NL hardstikke rendabel te maken, is het weer niet goed 😉
Dat er geen ander systeem is dan het kapitalistische systeem is natuurlijk niet waar. Het kapitalisme is geen natuurtoestand. Net zoals we ooit geen kapitalistisch systeem hadden maar een feodaal systeem, zo kan er ook in de toekomst een ander systeem ontstaan. Net zoals mensen in de middeleeuwen dachten dat de verdeling in drie standen een natuurlijke orde was, zo denken mensen nu dat het kapitalisme een gegeven is. Die onontkoombaarheid van het kapitalisme is een gevaarlijke fabel en houdt iedere vorm van vooruitgang tegen.
Wat betreft die randvoorwaarden opstellen. Ik ben zeker voor het proberen zaken te verbeteren in het hier en nu, maar wel met het besef in het achterhoofd dat dit nooit een oplossing op de lange termijn kan bieden voor de problemen die inherent zijn aan het systeem en onze wereld in ernstige mate bedreigen, zoals extreme ongelijkheid in de wereld en klimaatproblemen. Dat besef mis ik een beetje bij de schrijver van het stukje. Op deze manier blijft het toch vooral een beetje wensdenken en bereik je vooral dat mensen zich blindstaren op kleine verbeteringen binnen het systeem.
We zitten momenteel in een trein die tegen een muur aan dreigt te rijden. De aanhangers van het (neo)liberalisme houden het gaspedaal ingedrukt, terwijl de aanhangers van de sociaal-democratie proberen de snelheid te verminderen. Maar uiteindelijk zullen we toch uit de trein moeten springen anders rijden we hoe dan ook tegen die muur op of het nu met 100 of met 80 km per uur is.
En wat wil je dan wel? Ik durf wel aan te nemen dat de maatregelen die je voor ogen staan niet bepaald kunnen rekenen op steun van een democratische meerderheid. De enige manier is de meerderheid overtuigen van de noodzaak van je beleid. Dat proberen veel klimaatalarmisten al jaren en het lukt niet. Mensen willen een baan, een auto, de verwarming aan en een stuk vlees op het bord. Kortom: mensen willen kunnen leven.
Alles hangt m.i. af van het sociaal-economische stuk, als dat goed gaat, volgt de rest vanzelf. Genoeg werk betekent immers aan alle kanten inkomsten en we hebben veel te veel “werk” verloren. (VBA op te goedkope importen)
Vroeger importeerden we uitsluitend landeigen goederen… dat moet natuurlijk zonder extra accijns mogelijk blijven. Nu exporteren we arbeid en importeren de producten terug, mat andere woorden we lopen (sociaal economisch) leeg…. “het kapitaal” blijft er immers wel aan verdienen.
…. fatsoenlijk betaald werken is elitair gemaakt….
Prima verhaal, ik heb zelf 50 jaar ervaring opgedaan in internationale handel en zie ons niet uit de maatschappelijke (vooral uit sociaal-economische problematiek ontstane) “dip” komen.
Het enige antwoord volgens mij een VBA (Verloren Banen Accijns) periodiek te evalueren, gebaseerd op het verschil in kosten van levensonderhoud tussen producerend en ontvangend land (blok).
Ik stel daarboven voor om (via “geld drukken” gefinancierd) Europabreed massief in Desertec/P2G achtige programma’s te investeren, we importeren immers voor zo een 400 miljard per jaar aan fossiele brandstof in de EU…..
Daar kunnen we in ieder geval een groot deel van terugverdienen.
Ach, het enige probleem van Obama is (in de ogen van de Amerikanen die wat in de politiek te betekenen hebben) dat hij niet “puur blank” is.
Dat is een breekijzer voor de oppositie gebleken.
Main stream democraten en alle repuplikeinen hebben daar iets (mogelijk vanuit de bestaande –economische- machtsstructuren, in dit geval de mogelijkheid tot fondsenwerving) op tegen.
Bovendien is een groot deel van hetgeen hij in het begin van zijn ambsterrmijn wilde realiseren strijdig aan bestaande, vooral financieel-economische -in tegenstelling tot de bestaande algemeen maatschappelijke sociaal economische gefocuste-, machtsverdeling, een strijd die hij nooit zou hebben kunnen winnen.
Jammer genoeg heeft de non-politiek, want financieel dictatoriaal, weer een verdere wig geduwd tussen de kiezers aan de basis van de samenleving en het –zogenaamd- democratische politieke systeem, zodat nog minder mensen genegen zullen zijn hun stem uit te brengen, tenzij ze wakker geschud worden.
Obama belichaamt(de) hun belangen, maar de gesettlede politiek heeft alles “afgevangen” dat is zijn probleem, niet zijn politieke visie.
Beste Jens, kan het zijn dat je reacties onder verkeerde artikelen belanden? Heb je enig idee hoe dit kan? Het viel me al op dat je eerder ook reactie op dit artikel plaatste die onder “Auteurs” belandde. Verwarrend.
Beste Joep,
Sorry,
…wil dingen te vlug doen, zal in de toekomst beter opletten en deze post opnieuw correct plaatsen,
Die onder auteurs had ik m.i. verplaatst..
nogmaals sorry,