Populisme en de politiek

Het “andere soort” populisme en het vertrouwen in onze politiek

“Nederland zegt ‘ho’ tegen verkeerd soort populisme,” aldus premier en VVD-lijsttrekker Mark Rutte afgelopen woensdag na de bekendmaking van de eerste uitslagen van onze verkiezingen, waarin de VVD de grootste partij van Nederland bleef. Het is echter het “andere soort” populisme, namelijk dat van Sybrand Buma (CDA) en Rutte zelf, dat zegevierde. En dat zal het vertrouwen van het Nederlandse volk in onze politici niet doen toenemen.

En het vertrouwen in onze politiek houdt niet over. Het is dat vertrouwen dat de voedingsbodem is voor het populisme dat Geert Wilders van de PVV hanteert, maar ook dat de voedingsbodem is voor partijen als DENK, De Partij voor de Dieren en 50Plus. Deze partijen drijven immers op een wantrouwen jegens de traditionele partijen om de issues die door hen belangrijk worden gevonden, op te pakken.

Klaver versus Buma

Het slotdebat van de NOS van vorige week dinsdag legde op sommige momenten pijnlijk het populisme van Rutte en Buma bloot. Dat begon al in het eerste debat van de avond, waarin Jesse Klaver van GroenLinks het opnam tegen Buma. Klaver vroeg Buma waarom er in de plannen van het CDA een vooruitgang in koopkracht valt te noteren bij bankiers en advocaten, die tien keer zo hoog is als de vooruitgang van koopkracht voor postbezorgers en conciërges (overigens door het NRC ge-fact-checkt als WAAR). Buma kon enkel wijzen op de hogere belastingen die GroenLinks voorheeft, zonder de vraag van zijn opponent te beantwoorden. Bovendien ging hij voorbij aan het feit dat in de volledige plannen van GroenLinks de koopkracht voor middeninkomens harder stijgt dan bij het CDA.

Door oneliners als “De belastingen in dit land zijn niet te laag, maar te hoog” probeerde hij zich eruit te redden, zonder inhoudelijke weerlegging van de argumenten van Klaver. Het is dit soort populisme dat uiteindelijk het vertrouwen in de politiek schaadt, omdat belastingen uiteindelijk voor de burger niets uitmaakt, maar het geld dat hij aan het einde van de maand over zal houden.

Segers versus Rutte

In het debat tussen Gert-Jan Segers (ChristenUnie) en Rutte stelde Segers de vraag wat de belofte van Rutte waard is. Immers, hij zette zijn handtekening onder het Klimaatakkoord van Parijs, maar het programma van de VVD komt deze afspraken niet na. Bovendien loopt Nederland al achter op de afspraken en op de rest van Europa. (Factcheck NRC: “Vorig jaar april meldde het Centraal Bureau voor de Statistiek, op basis van cijfers van Eurostat, dat Nederland in 2014 nog maar 5,5 procent van de energie uit duurzame bronnen, 8,5 procent verwijderd van de Europese doelstelling. Vergeleken met die Nederlandse 5,5 procent scoren landen Zweden en Finland 53, respectievelijk 39 procent. Denemarken scoorde 29,2 procent.”). Rutte wijst enkel op innovatiekracht van Nederland en het willen voorkomen van de verhoogde belastinggelden en hogere energierekeningen, zonder uit te leggen hoe hij de innovatiekracht van Nederland wil aanspreken. Volgens het Planbureau van de Leefomgeving zal de CO2-uitstoot in Nederland bij uitvoer van het VVD-plan zelfs toenemen. Met teksten als “Je kan geen hek in de lucht plaatsen” en “we moeten dit Europees oppakken”, komt Rutte niet met argumenten waarom hij af wil wijken van de klimaatafspraken van Parijs. De struisvogelpolitiek van Rutte over de cijfers die hij zelf heeft laten doorrekenen is stuitend, en hij komt hier enkel onderuit door te wijzen op belastingen en het gebruik van oneliners.

Klaver versus Rutte

Bijna nog stuitender is het debat tussen Rutte en Klaver, waarvan het onderwerp door de VVD zelf is ingebracht. De Turkije-deal zorgt weliswaar voor het stoppen van de vluchtelingenstroom richting Europa, maar zorgt er ook voor dat mensen de oorlog in Syrië niet meer kunnen ontvluchten omdat alle grenzen in het Midden-Oosten zijn gesloten. Dat is niet enkel de argumentatie van Jesse Klaver, maar ook van Thomas Spijkerboer, hoogleraar migratierecht aan de Vrije Universiteit Amsterdam, dit weekend op NU.nl: Welk probleem lossen vluchtelingendeals als die met Turkije eigenlijk op?

De deal wordt door politici als een succes gezien, maar die bewering is maar schijn. Het aantal vluchtelingen dat over zee naar Griekenland kwam, nam voordat de deal werd getekend al af, het is niet zo dat het akkoord dit proces heeft gestart. Bovendien brengt de deal andere problemen met zich mee. Ze zijn overal niet meer welkom, maar ondertussen zijn zo wel een paar honderdduizend man zoek. Ik zou me als Europa daar extreem zorgen over maken want je weet niet waar ze tevoorschijn komen en je weet niet wat voor mensen daar tussen zitten.

Bovendien komt Rutte niet alleen de afspraken uit de Klimaatdeal van Parijs niet na, maar ook de afspraken uit de Turkije-deal. Immers, Nederland heeft pas een kwart van de afgesproken vluchtelingen opgenomen sinds de Turkije-deal met nog enkele maanden te gaan. Rutte redt zich hieruit door te wijzen op ontwikkeling van de middenklasse in landen in het Midden-Oosten, als antwoord op de vraag waarom de VVD bezuinigt op Ontwikkelingssamenwerking. Mooie woorden, maar hiervoor ontbreken zowel plannen als geld.

De winst van Rutte en Buma

Rutte en Buma kenden een succesvolle verkiezingsavond en het debat leek hen beide geen windeieren te hebben gelegd. Zij maakten een kordate indruk en door harde woorden te spreken probeerden zij op het onderbuikgevoel van de kiezer in te spelen. Dat is populisme. Zoals NRC-columniste Lamyae Aharouay de dag na de verkiezingen ook al concludeerde:

De boodschap van Wilders is door midden-rechtse partijen overgenomen, geconverteerd tot woorden die milder racistisch lijken en verteld door mannen die beleefder en redelijker ogen.

Die boodschap spitst zich niet alleen toe op de houding jegens islamitische immigranten, maar ook op het klimaatdebat, het debat over de welvaartsdeling, het zorgdebat en het debat over buitenlandse politiek. Het meest zorgelijk is dat de uitspraken van Buma en Rutte soms aantoonbaar getuigen van struisvogelgedrag, of zelfs onjuistheid. Een béétje populisme is niet altijd erg, maar probeer het inhoudelijke debat dan wel te goeder trouw te voeren. Het is te hopen dat het CDA en de VVD het vertrouwen van de kiezer in de Nederlandse politiek hiermee op de lange termijn niet schaden. Echter, de uitspraken van Buma en Rutte hebben mijn vertrouwen in het CDA en de VVD in ieder geval geen goed gedaan.

* Afbeelding Mark Rutte door Rijksoverheid [CC0], via Wikimedia Commons