De strategische stem als zeepbaan naar middelmatigheid

Wel eens iets op Marktplaats aangeboden? Stel, je wil voor een mooie kast in goede staat eigenlijk € 50,- krijgen, en daarbij is € 25,- je ondergrens. Tegen welk bedrag zet je ‘m dan online? In ieder geval niet voor € 25,- toch? Dikke kans namelijk, dat de kast je dan uiteindelijk maar € 20,- oplevert. Je hoeft geen gewiekste koopman te zijn om te zien dat je ondergrens als openingsbod, ronduit belabberd is. Maar in het stemhokje werkt dat kennelijk anders.

Zwak bod

Veel mensen neigen in het stemhokje naar een afgezwakte stem. Naar hun ondergrens. Je vindt bijvoorbeeld GroenLinks de ideale partij, maar geeft D66 (of VVD (!)) een grotere kans om tegenwicht te bieden aan de PVV. Of je bent het eigenlijk het meeste eens met de Partij voor de Dieren, maar geeft GroenLinks meer kans op regeren. Of… Nou ja, ieder heeft z’n eigen redenen om de zeepbaan naar het politieke midden te kiezen.

Waarom zie je niet dat zogenaamd strategisch stemmen, feitelijk een zwak openingsbod is? De onderhandelingen zijn nog niet eens begonnen, en je stelt je bod al bij naar je ondergrens. Wat je ‘strategisch’ noemt, is vooral gedrag voortgekomen uit angst. Op die angst kom ik zo terug. Maar als gevolg is je ideale doel alleen maar verder weg wanneer je je stem aanlengt met die van een ander. De toch al bescheiden kans op je ideale land is dan namelijk definitief precies nul geworden.

De vorige Tweede Kamerverkiezingen gleden veel mensen van GroenLinks af naar de PvdA, in de hoop tegenwicht te kunnen bieden aan de VVD. Gevolg: Een VVD-PvdA-regering waar zelfs de gemiddelde PvdA’er geen brood van lust. Hoe zou die afgegleden GroenLinkser zich er dan bij voelen?

Angst als raadgever

Als strategisch stemmer ben je vooral bang voor een – in jouw ogen – zeer ongewenste politieke situatie. Je vindt dat een specifieke partij of persoon niet zou mogen winnen, “want dan zijn we verloren”, en die kant dreigt het wel op te gaan. Dat is begrijpelijk, en die angst kun je elke vier jaar opnieuw ervaren, want elke vier jaar is er wel een andere dreiging. Is het niet een grote PVV, dan is het wel een ‘machtsblok op rechts’. Elke keer is er wel een andere reden om, wanneer je mening het meest telt, je mening aan te lengen.

Terwijl de dreiging kleiner is dan je denkt. Middenpartijen regeren veel liever met elkaar dan met hun radicalere broertjes en zusjes. De overlap is gewoon groter. Het maakt nauwelijks iets uit welke middenpartij het grootst wordt. Ze kijken allemaal als eerste liever naar het midden dan naar buiten.

Omdat we in het stemhokje geen stemverklaring mogen afgeven, worden de stemmen gewaardeerd naar hun ‘face value’ en niet naar Vooral-het-SP’ige-in-de-PvdA of Vooral-het-Groene-in-GroenLinks. Of VVD-maar-niet-als-ze-met-PVV-gaan-regeren. Want dat kon je niet aankruisen. Het stempotlood slaat al je mitsen en maren plat tot één dimensie, met één significant cijfer: rood, of niet rood.

Risico-analyse

Tel anders maar na hoe vaak (landelijk) de PvdA, de VVD of het CDA de afgelopen 30 jaar kozen voor een coalitie met radicalere partijen zoals GroenLinks, SP, PVV, Partij voor de Dieren, LPF en/of SGP. Dat is ook voor veel vuurwerkslachtoffers nog wel op één hand te tellen. En zet dat aantal maar even af tegen hoe vaak PvdA, VVD en CDA de afgelopen 30 jaar (landelijk) voor elkáár hebben gekozen. Dat geeft iets aan over de waarschijnlijkheid.

Risico drukken we doorgaans uit als een product van twee factoren: Waarschijnlijkheid x Effect. Hoewel de waarschijnlijkheid van een PVV-regering klein is, is het effect van een PVV-regering mogelijk wel aanwezig, toch? Van die twee keren dat er een radicalere partij (mee)regeerde, heeft er één ook nog eens maar één jaar geregeerd (*1). Het effect van één jaar regeren is behoorlijk klein, dus zelfs het effect kan nog best wel eens meevallen.

Wapen tegen middelmatigheid

Er is dus een kleine kans op een waarschijnlijk bescheiden effect. En strategische stemmers maken dat de reden om hun niet hun eigen stem te laten horen. Vínd je dan eigenlijk wel iets? Of vind je het allemaal wel best zo?

Het akkoord van middenpartijen omvat vooral beleidspunten waar de radicale stemmers precies níet achter zullen staan. Vierjaarlijks afglijden naar het midden leidt tot een land waarin middelmatigheid de norm is: kaasschaafbezuinigingen, vervanging van nee-tenzij-regelingen door ja-mits-regelingen, die bij een volgend kabinet weer deels worden terugveranderd, quasi-groene groei, regeldrukverkenningen, werken aan kansen voor bedrijven en kennisinstellingen, stofkamoperaties tegen verantwoordingen (*2)… Wacht even hoor, de mensheid gaat ten onder aan een wereldvoedselcrisis, een zoetwatercrisis, een klimaatcrisis, een biodiversiteitscrisis, de wereld staat in brand en wij… pakken onze stofkam?

Zo verlies je je strijd omdat je je enige wapen weggeeft aan iemand die jouw strijd niet strijdt, uit angst voor iets vrij onwaarschijnlijks. Zo worden we nooit een progressief land, maar blijven we eeuwig hangen in een (op z’n best) vijf-en-een-halfjescultuur.

Geef je stem toch niet ‘strategisch’ uit handen. Stem niet uit angst en glij niet naar middelmatigheid. Toon je ballen en stem luidkeels voor jouw ideaal.

Joost Heilbron zingt graag luidkeels mee met Manowar’s Heart of Steel

(*1) https://www.rijksoverheid.nl/regering/inhoud/over-de-regering/kabinetten-sinds-1945/kabinet-balkenende-i en de andere keer was met ChristenUnie… is dat eigenlijk wel een radicale partij?

(*2) https://www.parlement.com/id/vj4de851u6uy/bruggen_slaan

Afbeelding van bewerking van deze onder Creative Commons.