Mannetje Jacques

Heel veel mooie dingen beginnen met onderwijs. Dus hee, als ik dit stuk begin met onderwijs, wordt het misschien nog wat moois. Toch? En dat kan dit stuk wel gebruiken. Want eigenlijk gaat het over een heel lelijk onderwerp: ‘de arrogantie van de macht’, zoals dat zo mooi heet.

Goed, onderwijs dus. Jacques Tichelaar was eind jaren negentig voorzitter van de Algemene Onderwijsbond (AOb), de grootste onderwijsvakbond. Hij was het die een desastreuze en volstrekt ondergefinancierde invoering van de Tweede Fase in het voortgezet onderwijs mede mogelijk maakte. Vanuit het veld was aangegeven dat een goede invoering een kleine 400 miljoen zou kosten. Uit een enquête bleek dat ruim driekwart van de scholen er niets in zag. Echter, Jacques hielp PvdA-staatssecretaris van Onderwijs Tineke Netelenbos uit de brand. Een dag voor het beslissende debat in de Tweede Kamer, waar veel verzet was, stuurde hij een fax. De AOb was akkoord, als er 50 miljoen euro zou komen. Eén achtste van wat nodig was. Netelenbos greep deze uitgestoken hand gretig aan, zegde 50 miljoen toe, en de Kamer was effectief buiten spel gezet. De grootste onderwijsvakbond en de minister waren het immers eens.

Dit was niet zo fraai. In het kader van ‘de schijn tegen hebben’, is het net zo min fraai dat een aantal jaren later Jacques toetrad in de Tweede Kamer voor – u raad het al – de PvdA. Vanaf 2002 kreeg hij samen met collega Martijn van Dam de onderwijsportefeuille. Dat werd een verschrikking: ze slaagden er in om een onderwijsprogramma te presenteren dat de VVD ver rechts inhaalde.

De grote lijnen van hun ‘visie’ staan beschreven in dit opiniestuk in de Volkskrant. Deze houdt kort samengevat in: er is teveel ‘gelijkheidsdenken’ in het onderwijs. Goede opleidingen moeten veel meer collegegeld kunnen vragen, want dan kan de kwaliteit verder omhoog, en het is absoluut niet logisch dat de overheid dat gaat betalen. Ook moet er geselecteerd kunnen worden. Dan krijgen we ook in Nederland instellingen die zich kunnen meten met Cambridge en Harvard!* Profijtbeginsel, investeren in jezelf! En doordat iedereen lekker kan lenen blijft het toegankelijk! Kwaliteitscontrole: dat laten we over aan de sector, dat hoeft de overheid helemaal niet te doen.

Feitelijk is dit een voorstel om hoger onderwijs af te schaffen als publieke voorziening en volledig uit te besteden aan de markt. Je kan het moeilijk anders noemen, als de student als ‘klant’ alle kosten betaalt en de overheid zich ook niet meer bemoeit met de kwaliteitscontrole.** Maar voorstellen een sociale voorziening te ontmantelen is blijkbaar een uitstekende route om carrière te maken bij de PvdA. Waar Van Dam het inmiddels geschopt heeft tot staatssecretaris, mocht Tichelaar in 2006-2007 de formatieonderhandelingen doen, samen met Wouter Bos, en werd hij vervolgens fractievoorzitter.

Dat werd een flop. Na geruzie met Bos en een dramatisch optreden bij de Algemene Beschouwingen, viel hij terug op een oud stokpaardje: zijn onderwijsvisie. Studenten moeten gewoon de volledige kosten van het hoger onderwijs gaan dragen, want met de vergrijzing wordt alles zo duur.  Zo’n 65.000 euro per jaar voor een universitaire studie, dat leek hem wel wat. Uiteindelijk ging zijn carrière in de Kamer als een nachtkaars uit, vanwege ernstige hartproblemen.

Hersteld van zijn gezondheidsproblemen, had de partij een erebaantje voor hem geregeld: commissaris van de Koning in Drenthe. Waar hij in opspraak kwam, omdat hij vanuit die rol bemiddelde in een conflict tussen de gemeente Coevorden en zijn zwager. “Tichelaar noemt zijn bemiddeling niet bijzonder, want hij speelt vaker een rol in conflicten.” Hij had geen idee dat hij iets verkeerd deed. Dat blijkt, want afgelopen week is uitgelekt dat hij zijn positie gebruikte om een schoonzus een klusje toe te spelen. Dat de eigenlijke opdrachtnemer vervolgens afgekocht moest worden, en de provincie dus dubbel betaalde, was blijkbaar geen bezwaar.

Dit is alles is wellicht een wat lange inleiding bij de vraag die ik aan de orde wil stellen: hoe (de hel) kan het dat dit soort types de topposities in ons openbaar bestuur bekleden? Want laten we wel wezen: het gaat hier overduidelijk om een mannetje (m/v) met een hele grote mond, niet veel inhoud, dat goed is in dingen regelen, maar weinig heeft met integriteit en helemaal niets met kritisch reflecteren op het eigen handelen.

Waarom staat zijn partij dit toe? Waarom krijgt zo iemand een toppositie in de provincie? Wat doet dit met het vertrouwen in de politiek, of in ieder geval: de gevestigde politieke partijen? Die laatste vraag is retorisch: kijk maar eens naar de comments op Joop, een site die niet bepaald kritisch is richting PvdA. Die zijn vrijwel zonder uitzondering keihard.

Ze getuigen ook van grote moedeloosheid. Zoals iemand terecht opmerkt: als je in de WW of bijstand de fout in gaat wordt je keihard aangepakt, maar op zo’n positie krijg je in het ongunstigste geval wachtgeld. Anderen stellen dat er voor een dergelijk mannetje altijd wel een andere functie gevonden zal worden in de baantjescarrousel.

Ik hoop het niet. En mocht het toch zo zijn: alsjeblieft niet in het onderwijs.

János Betkó is géén fan van Jacques Tichelaar.

* Nu, meer dan tien jaar na het artikel, ben ik nog steeds verbijsterd door de stupiditeit van een bewering als deze. Ieder besef van de budgetten van dit soort topinstellingen, in het geval van Harvard 4,5 miljard dollar, lijkt te ontbreken.

** Er was uiteindelijk een PvdA-minister van OCW voor nodig om het grootste deel van deze dramatische voorstellen onschadelijk te maken. Ronald Plasterk rekende af met de doorgeslagen visie van zijn partij op selectie aan de poort, collegegelddifferentiatie en –verhoging, en het idee dat de sector haar eigen kwaliteitscontrole maar moest regelen. Hij verdient daarvoor m.i. meer lof dan dat hij in de regel krijgt.