Straf en boete – goed voorbeeld doet goed volgen?
De Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) doet iets moois. Ze legt namelijk boetes op wanneer arbeidswetten zoals de Arbeidstijdenwet* worden overtreden. Maar de Inspectie SZW beboet niet alleen het bedrijf, neen… mooi is dat óók de leidinggevende die verantwoordelijk is voor de overtreding wordt beboet!
En dat is ongelooflijk belangrijk. Want laten we wel wezen, als je een boete krijgt maar ‘m niet zelf hoeft te betalen, in hoeverre is dat dan een prikkel om je gedrag te veranderen?** Helaas is de praktijk in veel sectoren dat een boete niet naar de persoon gaat die de wet heeft overtreden, maar naar de instelling die hij of zij vertegenwoordigt. En dat zet natuurlijk geen zoden aan de dijk.
Dat is bijvoorbeeld zo in het onderwijs: wanneer een Raad van Toezicht besluit dat een instellingsbestuurder meer loon krijgt dan wettelijk is toegestaan, verhaalt het ministerie van OCW dit te veel betaalde bedrag op… de instelling! Waarmee niet de betrokkenen gestraft worden, maar het primaire proces, het onderwijs!
Dat onderwijs wordt zelfs dubbel gepakt: eerst wordt geldt uitgegeven aan bestuurderssalarissen, terwijl dat bedoeld was voor onderwijs, en vervolgens wordt het teveel betaalde bedrag nóg een keer afgepakt, dit keer als boete die de onderwijsinstelling moet betalen. Eigenlijk is zo’n instelling zelfs driedubbel de dupe, het zullen je bestuurders en toezichthouders maar zijn…***
Ook op andere plekken in de onderwijssector worden regels met voeten getreden, zonder dat daar consequenties tegenover staat. In mijn tijd als bestuurder bij de Landelijke Studenten Vakbond (LSVb) ben ik de meest treurige situaties tegengekomen op het gebied van bindende studieadviezen (BSA). Een student met een handicap, die een negatief BSA kreeg omdat de opleiding bang was dat zo een student er te lang over zou doen. Studenten die hun propedeuse al gehaald hadden (en dus helemaal geen BSA meer konden krijgen), maar er toch mee bedreigd werden, om ze zo onder druk te zetten in de hoop dat ze uit zichzelf op zouden stappen. Studenten die een negatief studieadvies kregen omdat ze als ‘lastig’ werden beschouwd. Dit alles tegen alle wet- en regelgeving in. Hoe mooi zou het zijn als de Onderwijsinspectie de verantwoordelijken voor dit soort misstanden gewoon een boete kan geven aan een opleidingsmanager, als bewezen wordt dat deze bewust de wet overtreedt!
Daarnaast lijkt het in het hoger onderwijs bijna traditie onder sommige bestuurders om de medezeggenschap te misleiden, te passeren of hun werk onmogelijk te maken. Bijvoorbeeld door ze niet of te laat over zaken te informeren. Ook bij dergelijke overtredingen van de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek zouden boetes een goede afschrikwekkende werking kunnen hebben, in het geval van kwade wil.
Een dergelijk boetesysteem zou tevens goed van pas komen in de huursector. Zo zou bijvoorbeeld de Inspectie RWO**** boetes op kunnen gaan leggen aan huisjesmelkers, die systematisch een te hoge huur rekenen aan hun huurders, ook nadat ze al meerdere malen door de huurcommissie op de vingers zijn getikt. In de praktijk zie je namelijk dat er geen enkele prikkel is voor een huisjesmelker om bij een nieuwe huurder niet wéér een te hoge huur te rekenen.
Natuurlijk kun je dit middel alleen inzetten als je zeker weet dat iemand bewust de regels overtreedt. Je wil iemand die zich vergist in het toepassen van ingewikkelde regelgeving geen hoge boete opleggen. Opzet zal in sommige gevallen ook moeilijk te bewijzen zijn. In de praktijk zal een dergelijke regeling ook niet zo heel vaak gebruikt worden, wat je ook wel ziet aan het aantal boetes dat de Inspectie SZW heeft opgelegd: dat zijn er namelijk 25 in twee jaar tijd. Maar dergelijke regelgeving is wel een stok achter de deur, voor als het echt nodig is.
Concluderend: er zijn te veel mensen die willens en wetens regels overtreden. En anderen die daardoor gedupeerd worden. Laten we het voorbeeld van de Inspectie SZW daarom volgen, en degenen die willens en wetens de kluit belazeren direct aanspreken, in plaats van de organisatie waarvoor zij werkzaam zijn.
János Betkó vindt dat goede voorbeelden navolging verdienen.
* Hierin is bijvoorbeeld vastgelegd wat het maximale aantal uur per dag en per week is dat een medewerker mag werken.
**Om het bij mezelf te houden: ik kan me nog herinneren dat ik nog niet zo lang mijn rijbewijs had. Met mijn moeder naast me reed ik van mijn ouderlijk huis naar Nijmegen, en werd van de weg gehaald op de Middenpeelweg, omdat ik 20 km/uur te hard reed. Mams betaalde de boete, want ach, ze had er naast gezeten, en had er ook iets van kunnen zeggen. De boodschap zoals die bij mij aankwam, was dat ik prima te hard kon rijden, zolang moederlief maar naast me zat (en er niets van zei).
*** dit geldt overigens voor de hele semipublieke sector, niet alleen voor het onderwijs.
**** Inspectie Ruimtelijke Ordening, Woonbeleid en Onroerend Erfgoed.
Afbeelding afkomstig van Scott Foresman via Wikimedia commons
S.v.p. plaats dit bericht op je facebook:
Loading ...
beetje jammer dat je het niet even goed hebt uitgezocht en dus met voorbeelden aan komt zetten uit de oude doos want het is inmiddels al wettelijk geregeld dat accountants geen goedkeurende verklaringen voor de jaarrekening meer mogen afgeven als de beloning van de bestuurders en/of toezicht te hoog is en wanneer dit het geval is moet de bestuurder het toch echt zelf terugbetalen dit is in de gehele semipublieke sector de praktijk
@Roland, voor zover ik heb begrepen kan met de invoering van de Wet Normering Topinkomens (WNT) een bestuurder zelf worden aangesproken, maar wordt de korting in eerste instantie nog gewoon verhaald op de school. Die moet vervolgens actie ondernemen.
Dag Roland, dank voor de reactie. Een paar opmerkingen daarbij:
Ik geef volgens mij vier voorbeelden van manieren waarop de regels worden overtreden, het voorbeeld van de topinkomens is daar slechts één van.
Als ik me in dat specifieke voorbeeld heb vergist, vanwege de WNT die Lisa hierboven noemt, dank voor de correctie. Ik vraag me daarbij wel af of het zo zwart/wit is als je schetst. Zie bijvoorbeeld hier: http://www.boelszanders.nl/nl/algemeen/zorg/wnt-legt-salaris-zorgbestuurders-aan-banden.aspx – quote: “Indien de staat terugvordert, vallen de gelden terug naar het Rijk in plaats van naar de instelling.” Een deel van het probleem dat ik beschrijf blijft dan volgens mij gewoon nog bestaan.
Sowieso is het wel aardig om niet alleen te stellen “dat iets niet goed is uitgezocht” maar om ook toe te lichten waarom dan, en evt te linken naar hoe het wel zit.
Aangezien er van mijn vier voorbeelden nog drie staan, en één deels, blijf ik toch nog maar even bij mijn punt in dit artikel.
Dag Janos,
Ik vond dan ook dat ene voorbeeld niet helemaal correct, vandaar dat ik daar op reageerde.
Meer fundamenteel ben ik wel benieuwd naar je mening tussen het verschil van bewust en onbewust onbekwaam. Als je een dergelijk boetesysteem zou invoeren, dan mag je het van mij ook wel toepassen op de politiek. Natuurlijk is bewust onbekwaam handelen moreel gezien slechter dan onbewust onbekwaam handelen, maar qua resultaat maakt het vaak bijzonder weinig uit.’De weg naar de hel is geplaveid met goede voornemens.’
Gaan de dames en heren politici dan voortaan ook alle slechte voorstellen die zij hebben gedaan en die toch zijn uitgevoerd, waarvan het resultaat duidelijk onder de maat is maar waar wel een hoop gemeenschapsgeld tegenaan is gegooid, terugbetalen uit eigen zak? Ik denk namelijk dat we dan nog maar bijzonder weinig politici overhouden.
Natuurlijk is het bijzonder sympathiek om mensen die de boel belazeren direct aan te spreken/te beboeten/te ontslaan/te vervolgen. De wereld is alleen niet zwart-wit en het enige dat je creëert is een wereld waarin brave mensen geen enkel risico meer durven te nemen en waarmee je desondanks nog steeds incidenten hebt. Extra regels en hogere boetes aan de achterkant lossen niets op. Het gaat om een cultuurverandering aan de voorkant, die bereik je door allerhande vormen van reflectie en evaluatie.
Om mensen te laten varen op een moreel kompas, moeten die mensen toch echt zelf een moreel kompas ontwikkelen. Als je mensen gaat opleggen tot in de details hoe ze hun werk moeten doen, dan voelen ze zich aan het einde van de rit niet langer verantwoordelijk voor het proces en dus ook niet voor de fouten die ontstaan (want ja, ze hebben toch echt gewoon precies de regels gevolgd).
We moeten in dit land toch echt eens van het idee af dat simpelweg aan compliance doen goed is, terwijl je beter op enkele waarden kunt sturen dan op een veelheid aan regels. Kijk maar naar je eigen voorbeeld van je verkeersboete. Ik heb ooit ergens gewerkt waar heel simpel volgens enkele waarden werd gewerkt. Stond niks specifieks over verkeersboetes in, maar een van de waarden was: wees zuinig.
Lang verhaal, maar als je inspiratie wil, het volgende gedicht van Lao Tse vat het precies samen: http://lappland.home.xs4all.nl/beeldenblog/tekst/vermoeden/laotse.html
Ik snap wat je bedoeld, en ga denk ik een heel eind met je mee, vandaar ook de voorlaatste alinea, waarin ik al aangeef dat dergelijke regels met terughoudendheid toe zouden moeten passen.
Ik snap ook dat we niet alles helemaal dicht moeten willen regelen, waarbij een situatie ontstaat waarin niemand meer een beslissing durft te nemen omdat het per ongeluk nemen van een beslissing ‘die eigenlijk niet mocht’ zware boetes tot gevolg heeft.
Maar van de andere kant benaderd: mensen worden geacht de wet te kennen. En wanneer een bijstandsgerechtigde, vaak laaggeschoold, een formulier verkeerd invult, zijn we als samenleving onbarmhartig, vorderen we geld terug (dat er vaak niet is) en leggen we ook nog boetes op (ook als ze leiden tot zware schulden). “Had hij/zij de wet maar moeten kennen.” Is het dan onredelijk om in de gevallen die ik hierboven beschrijf, waar het vaak gaat om hoogopgeleide managers en bestuurders, niet ook te verwachten dat men bekend is met de regels?
Zeker wanneer deze met opzet overtreden worden. Voor mij is dat een groot verschil (ik denk dat je dat ook bedoeld met bewust of onbewust onbekwaam?). Het mag dan zo zijn dat er weinig verschil is qua resultaat, wanneer een regel bewust of onbewust overtreden is, maar voor mij maakt het een groot verschil als het gaat of je iemand moet beboeten of niet. Heeft iemand zich vergist (menselijk) of belazert iemand de boel, “opzet” als indicator voor wel of geen straf. Lijkt me wel te rechtvaardigen.
Ik denk dat dat ook wel te regelen moet zijn, door een boete expliciet te koppelen aan bewezen opzet. In bijvoorbeeld het geval van een huisjesmelker die al eerder op de vingers is getikt voor te hoge huur, en die het doodleuk nog een keer probeert, bij dezelfde kamer en een andere huurder, is dit volgens mij niet moeilijk aan te tonen. En niet meer dan terecht.
Daarbij, natuurlijk komt gedrag idealiter voort uit de wil het goede te doen (zie het gedicht waar je naar verwijst). Ook dat gedicht verwijst echter naar rechtvaardigheid, zeden en gewoonten als handelsrichtlijn voor hen die dat niet kunnen. En wat een overheid doet is op punten waar ze dat nodig vindt die regels stellen. Helaas zijn er mensen voor wie een regel die niet gehandhaafd wordt, geen regel is. Voor hen is een stok achter de deur nodig.
Volgens mij is het dan ook nooit een kwestie van alleen maar cultuurverandering of alleen maar meer regels. Het is altijd beide, de cultuurverandering als ideaal, maar regels en handhaving daarvan voor hen die niet willen horen.
Op zich een goed idee maar ben voorzichtig in de toepassing.. En suggestie: verbied het ook aan bedrijven om boetes over te nemen die opgelegd zijn aan hun personeel. Bijvoorbeeld: zo’n beetje elke denkbare verkeersovertreding gepleegd door bestelbusjes , taxi’s , bussen, vrachtwagens, leasebakrijders etc etc. Naar mijn weten wordt de boete in principe opgelegd aan de bestuurder maar wordt o zo vaak overgenomen door de werkgever…
Goed idee alleen niet altijd goed uitvoerbaar. Vaak is het een samenspel van mensen van elkaar verwachten dat ze de zaken naar hun hand zetten. Bijvoorbeeld bij een BSA is het denk ik vaak niet alleen de studieadviseur, maar het hele systeem dat erop gebouwd is om met rendement te werken. Als de persoon afwijkt is hij zelf de dupe. Dit geldt ook voor bovengenoemd voorbeeld als er grote tijdsdruk op de chauffeurs wordt gezet.
Tja, je kritiek op het doorgeslagen rendementsdenken in onderwijs deel ik volledig. Dit soort uitwassen moet je echter wel bestrijden, niet accepteren omdat het systeem nou eenmaal zo is. En voor mijn voorbeeld: geef dan een boete aan zowel bedrijf als persoon. En een flinke zodat het niet meer loont om chauffeurs als mongolen te laten rondrijden.