Democratisering van het hoger onderwijs

Laten we het eerst hebben over de antidemocratisering van het hoger onderwijs, of meer specifiek over de invoering van de MUB, de ‘modernisering van de universitaire bestuursstructuur’. Dat was de wet waarmee onderwijsminister Jo Ritzen* de democratie afschafte op de universiteiten, en een bedrijfsmatig bestuursmodel invoerde. Ach, het waren de jaren 90 van de vorige eeuw, er zat een paars kabinet, en alles werd verkocht aan het bedrijfsleven wat maar verkocht kon worden. Ook de linkse PvdA viel voor het idee om zo veel mogelijk te privatiseren, of dat nou de woningbouwcorporaties, de post of de spoorwegen waren. En wat niet geprivatiseerd kon worden, dat moest maar worden gerund ‘alsof het een bedrijf was’, alles in de geest van het ‘new public management’.**

Het is me altijd opgevallen dat de argumenten voor het afschaffen van de democratie op de universiteiten vaak in de categorie kretologie vielen. De democratische universiteit was ‘niet slagvaardig genoeg’. Of ‘niet meer van deze tijd’ en ‘niet efficiënt’. Daarom moest er meer ‘bestuurlijke vrijheid’ komen. Dat soort kreten. Ter illustratie, een nieuwsbericht uit 1997 berichtte: “De minister van Onderwijs Ritzen vond dat de huidige bestuurlijke structuur van de universiteiten te log was. Deze paste niet meer in een tijd waarin bij iedere reorganisatie ‘flexibiliteit’ hoog in het vaandel staat. Om die reden stuurde hij de wet Modernisering Universitaire Bestuursorganisatie naar het parlement.”

O ja, voorstanders van de MUB gebruikten ook vaak het voorbeeld van één universiteitsbegroting, die meer dan een jaar niet goedgekeurd schijnt te zijn door de universiteitsraad (dat recht had de raad toen nog). Dat was blijkbaar heel vervelend voor het instellingsbestuur (waarbij ik me dan gelijk afvraag wat daar precies de reden voor was, en of het geen hele slechte begroting was, en of studenten en personeel zich dus niet gewoon netjes van hun taak hebben gekweten).***

Na het opheffen van de democratischer aangestuurde universiteiten hebben we kunnen zien wat er volgde. Er zijn miljoenen euro’s verspild aan minieme wijzigingen van logo’s, bestuurderssalarissen rijzen de pan uit**** , de medezeggenschap wordt met de regelmaat van de klok buitenspel gezet en er gaat veel bestuurlijke tijd en aandacht naar prestigeprojecten op het gebied van vastgoed of ‘honours’ onderwijs.

Aan de andere kant van het hoger onderwijs, in het hbo, heeft democratie nooit bestaan. Niettemin stegen ook daar de afgelopen twintig jaar salarissen van bestuurders explosief, werden voor miljoenen euro’s logootjes gewijzigd en veel te veel geld uitgegeven aan vastgoed. Daarbij hebben we in het hbo ook verschillende grootschalige gevallen van fraude mee mogen maken. Én hebben we gezien hoe besturen zich bemoeiden met de onderwijsinhoud en van bovenaf een onderwijsmodel oplegden aan hun instelling. Ongeacht of daar draagvlak voor was onder studenten, of docenten wisten wat ze hiermee aan moesten, en of het paste bij iedere opleiding. Niet zelden leek kostenbeheersing een doorslaggevender argument dan onderwijskwaliteit. Met alle gevolgen van dien.

Dit soort zaken zou prima voorkomen kunnen worden door een democratisch gekozen raad van studenten en personeel het laatste woord te geven bij het bestuur van een instelling. Het lijkt mij daarom een heel goed idee de democratie weer in te voeren in het hoger onderwijs.

János Betkó is sterk van mening dat het onderwijs (en eigenlijk de hele publieke sector) een dringende democratiseringsslag behoeft.

*Wijlen mijn moeder, die haar hele leven in het onderwijs heeft gewerkt, verwenste zijn naam nog jaren na haar pensioen.

** Tekenend hiervoor is wat Ritzen hier zelf over zegt bij het afscheidsinterview ten gelegenheid van zijn vertrek als voorzitter van het CvB van de Universiteit Maastricht. Hij is nog steeds ontzettend trots op ‘zijn’ MUB, snapt niet wat ‘democratie’ betekent in de universitaire context, want we vragen ons toch ook niet af “of Philips een democratische onderneming is?”. Ook deze vergelijking met een bedrijf is illustratief voor het Paars van de jaren 90. Waarschuwing: gevaar voor kromme tenen bij het lezen van het hele interview!

*** Pluskudo’s voor diegene die me kan wijzen op bronnen over deze casus!

**** De overheid is overigens de laatste jaren bezig hier paal en perk aan te stellen, maar dat gaat vrij langzaam.