Hoger onderwijs: prestatieafspraken, ophokuren, “maar gelukkig hebben we een leenstelsel”

Sinds enkele jaren kennen we in het hoger onderwijs de ‘prestatieafspraken’. Instellingen krijgen een deel van hun budget van OCW op basis van ‘kwaliteit’, en die kwaliteit is gedefinieerd aan de hand van een aantal (kwantitatieve) criteria. Velen hebben voorspeld wat er vervolgens gebeuren gaat: instellingen gaan zich richten op het voldoen aan die criteria (daar hangt hun financiering immers van af), in plaats van op de totale onderwijskwaliteit, waar het eigenlijk om gaat. Onder andere hier, maar ook daar, en daar, en daar is daar voor gewaarschuwd.

Helaas blijkt deze week weer het overtuigende gelijk van iedereen die sceptisch was. In dit geval leidt het (mede) financieren op basis van contacturen tot studenten die onbegeleid films kijken in een collegezaal, en tot werkgroepen waarvan de ‘begeleidend docent’ twee of drie werkgroepen tegelijk geeft. Ophokuren dus, in plaats van contacturen. Dit is het zoveelste voorbeeld dat deze manier van financieren niet werkt.

Helaas is de huidige leider van de VVD-fractie*, Halbe Zijlstra, ook de staatssecretaris die dit financieringsmodel heeft ingevoerd. De kans op enige kritische analyse van de VVD-fractie is hiermee verkeken. Dit blijkt ook wel uit de reactie van Kamerlid Pieter Duisenberg. Die leidt de aandacht af van het probleem (de prestatieafspraken) door te wijzen op de mogelijkheden die studenten en docenten hebben om lid te worden van een opleidingscommissie (op zich sympathiek), én door het houden van een juichverhaal over het leenstelsel, dat miljoenen euro’s extra vrijmaakt voor de kwaliteit van het onderwijs.

Dat laatste is helemaal niet sympathiek. Het gaat hier om een probleem met de onderwijskwaliteit, dat is ontstaan door VVD-beleid: de prestatieafspraken. De reactie dat er nu ‘gelukkig’ voor gekozen is om studenten hun basisbeurs af te pakken, zodat er weer wat extra geld in het onderwijs gepompt kan worden, is bizar. Niet alleen omdat het geld nu blijkbaar nodig is om de fouten van het vorige kabinet te herstellen. Maar ook omdat het ‘extra geld’ op eenzelfde wijze verdeeld dreigt te gaan worden! Via ‘kwaliteitsafspraken’, waarbij nog niet gedefinieerd is hoe die er precies uit gaan zien.

De enige hoop die dit treurspel biedt, is dat het D66 en GroenLinks, die kritisch zijn ten opzichte van de prestatieafspraken in het onderwijs, een moment van bezinning geeft wat betreft het stemmen voor een leenstelsel. Dat geldt hopelijk ook voor een senator als Guusje ter Horst. Als voormalig voorzitter van de Vereniging Hogescholen waarschuwde ze voor het perverse effect van dit soort afspraken, naar nu blijkt terecht!

In het Tweede Kamerdebat over het leenstelsel deed Jesse Klaver (GroenLinks) de SP het voorstel samen na te denken over de student-docentratio als kwaliteitsafspraak. Dat is sympathieker dan bijvoorbeeld slagingspercentages of studieduur (die kunnen stimuleren dat studenten door hun studie worden gejaagd, het eerste jaar gemakkelijk worden afgeserveerd bij een te lage ‘slaaggarantie’ of juist dat een studie haar kwaliteitseisen verlaagt). Maar sturen op contacturen is in principe ook sympathiek en kan toch helemaal mis gaan. Reden om af te willen van kwaliteitsafspraken, niet om ze te verruimen.

Mijn voorspelling: als een prestatie- of kwaliteitsafspraak gemaakt wordt over student-docentratio’s (en instellingen krijgen hier extra geld voor), gaan instellingen lessen laten verzorgen door student-assistenten en zo goedkoop mogelijke of gratis gastdocenten.

Graag doe ik een oproep aan de leden van onze Eerste Kamer: denk alstublieft nog eens goed na over het wetsvoorstel ‘studievoorschot’. Zeker omdat niet duidelijk is hoe het geld van het leenstelsel verdeeld gaat worden, is het aannemen van het wetsvoorstel prematuur. Het extra geld zou namelijk best wel eens ten koste kunnen gaan van de kwaliteit van het onderwijs in plaats van hieraan ten goede te komen. En daarvoor riskeren we wel de toegankelijkheid van het hoger onderwijs, en vergroten we de welvaartskloof tussen jong en oud.

János Betkó

*De VVD kiest er gek genoeg nooit voor om mensen in te zetten die hier daadwerkelijk verstand van hebben. Rutte en Zijlstra als staatssecretaris, Zijlstra, Lucas en Duisenberg als Kamerlid – niemand van hen heeft een achtergrond in het onderwijs. Overigens krijg ik steeds meer het idee dat dit een bewuste politieke keuze is van de VVD. De partij heeft goede mensen, maar zet ze ogenschijnlijk bewust op portefeuilles die niet hun expertise zijn. Dat zorgt ervoor dat ze  ideologisch politiek gaan bedrijven, wel zo herkenbaar voor de kiezer. Het is alleen zo jammer voor het land, want het gaat ten koste van de inhoud.