Now Tom said,
“Mom, wherever there’s a cop beatin’ a guy
Wherever a hungry new born baby cries
Where there’s a fight ‘gainst the blood and hatred in the air
Look for me mom I’ll be there.
Wherever somebody’s fightin’ for a place to stand
Or a decent job or a helpin’ hand.
Wherever somebody’s strugglin’ to be free,
Look in their eyes ma you’ll see me.”
Fans van Bruce Springsteen zullen bovenstaande tekst meteen herkennen. Het is afkomstig uit ‘The Ghost Of Tom Joad’, misschien wel het beste nummer dat The Boss in de afgelopen twintig jaar schreef. Voor zijn nieuwe plaat ‘High Hopes’ stak hij het lied in een nieuw jasje: het originele akoestische arrangement van het gelijknamige album uit 1997 wordt er ingeruild voor een stevige rockcompositie die zwaar leunt op het gitaarwerk van Tom Morello, vooral bekend van Rage Against The Machine. Morello zingt op het ijzersterke album bovendien twee coupletten.
Voor literatuurliefhebbers valt hier nog veel meer te halen. Die weten dat Springsteen zich bij het schrijven van dit lied liet inspireren door John Steinbecks meesterwerk ‘The Grapes Of Wrath’, in het Nederlands uitgegeven als ‘De druiven der gramschap’. Sterker nog: dit laatste couplet bestaat zelfs uit een parafrasering van de meest dramatische passage uit dit monumentale boek, al komt die bewerking deels voor rekening van Woody Guthrie.
Kort samengevat: The Grapes Of Wrath draait om Tom Joad en zijn familie. Joad komt voorwaardelijk uit de gevangenis en treft de (keuter)boerderij van zijn ouders in Oklahoma verlaten en deels gesloopt aan. Ook de families in de directe omgeving zijn weg, of staan op het punt te vertrekken, omdat de banken hun grond hebben onteigend en er maïs wordt verbouwd met tractoren. Joad vindt zijn familie terug en met elkaar trekken ze naar Californië; in het beloofde land is immers werk en voedsel in overvloed. Daar is de familie op basis van een paar pamfletjes van overtuigd.
Het vervolg laat zich raden: in de praktijk zit niemand in Californië te wachten op de armzalige ‘Okies’ en als de Joads al werk vinden, worden ze uitgebuit. Fruitboeren laten de armoedzaaiers liever verhongeren dan dat ze een doorgedraaide oogst verdelen onder de mensen met een lege maag en justitie beschermt de mensen met het geld. Onderweg lopen familieleden weg, overlijden er mensen, en moet Tom uiteindelijk vluchten omdat hij opnieuw wordt gezocht. Wat steeds blijft is de hoop bij de Joads en het besef bij de lezer dat het niet beter gaat worden.
Steinbeck (1902 – 1968), geboren en getogen in het Californië van begin twintigste eeuw, publiceerde het verhaal in 1939 en deed dat onder meer op basis van eigen waarneming. Tijdens de grote crisis zagen hij en zijn streekgenoten hele volksstammen sloebers in Californië landen om daar te creperen. Het boek was omstreden omdat het werk het lelijke gezicht laat zien van de ‘American Dream’, maar won een Pulitzer en was vermoedelijk de doorslaggevende factor toen de schrijver in 1962 de Nobelprijs ontving. Het mag dus duidelijk zijn dat ik het boek met een samenvatting van twee alinea’s meer dan tekort doe.
Toch bevat het bovenstaande voldoende informatie om te zien dat The Grapes Of Wrath in tachtig jaar tijd weinig aan relevantie heeft ingeboet. Zeker in de VS, waar de rijken worden gekoesterd en de armen worden vermalen door het systeem, is het verhaal bijna één op één te vertalen naar wat zich daar vandaag de dag afspeelt. Dat Springsteen zijn venijnige lied baseerde op het boek, is dan ook niet verwonderlijk.
Springsteen trekt al langer de aandacht als voorvechter van burgerrechten en toont zich in die zin een waardig opvolger van Woody Guthrie, die met zijn Dustbowl Ballads het leed bezong waaraan Steinbeck een aantal prachtboeken weidde.
Uiteraard leidt dat tot voorspelbare kritiek: Springsteen is immers een van de succesvolste artiesten van de afgelopen 50 jaar en heeft een vermogen van vele honderden miljoenen dollars. Neoconservatieve commentatoren vinden hem daarom hypocriet. Rijke mensen mogen zich kennelijk niet druk maken om sociaal onrecht. Zelf heb ik niet de indruk dat Springsteen met zijn platen zijn gelijk wil halen. Wel kunnen we zijn liedjes zien als een aanval op de onverschilligheid.
Het is glashelder dat de situatie in Nederland een andere is dan die in de VS. De maatschappij verhardt en ook hier blijven mensen in de kou staan, maar het is vaak kinderspel vergeleken bij de manier waarop men in Amerika omgaat met de minder bedeelde mens. In onverschilligheid is men in Nederland echter best goed, zeker als het wordt verkocht met een vleugje cynisme. Op zich is het een goed schild tegen de alledaagse ellende. Maar er zijn wel grenzen.
Zonder al te melodramatisch te willen doen kun je toch stellen dat het verhaal van Steinbeck een blauwdruk is voor de alledaagse praktijk in onze eigen maatschappij. Het westen beschermt zichzelf tegen wat in naar jargon ‘gelukszoekers’ worden genoemd. Dat vertaalt zich als volgt: iemand die in Afrika woont daar geen perspectief heeft op een mooie toekomst, leent geld bij een mensensmokkelaar en bekostigt daar zijn overtocht naar Europa mee. Aangekomen in bijvoorbeeld Nederland komen ze of het in het illegale circuit terecht en worden ze uitgebuit, of ze worden bij aankomst in de haven of op Schiphol direct doorgestuurd naar de gevangenis om weer te worden uitgezet.
De gevangenis. Voor mensen die geen strafbaar feit hebben gepleegd maar deze kant op zijn gekomen omdat ze elders geen toekomst voor zich zien. Nu begrijp ik best dat Nederland niet iedereen kan helpen, maar illegaliteit strafbaar stellen en de grenzen ook zoveel mogelijk dichthouden voor mensen waarvan de maatschappij tot voor kort vond dat we ze wel hier moesten opvangen, gaat natuurlijk veel te ver.
Dat gebeurt nog met instemming van alle klassieke bestuurderspartijen ook. Of dat nu voortkomt uit angst voor de (helaas effectieve) hoon van populistisch rechts, uit pragmatisme (want er worden nu eenmaal zaken gedaan ), of – god verhoede – uit voortschrijdend inzicht: feit is dat het gewoon doorgaat en dat men kennelijk denkt dat de kiezers ze die zonde wel zullen vergeven. Zelfs bij de PvdA.
Feit blijft ook dat maar weinig mensen zich erg druk maken om de reductie van het aantal plekken voor asielzoekers in Nederland. Veel mensen vinden het zelfs een goede zaak en staan liever niet stil bij het gegeven dat die plekken eigenlijk hard nodig zijn.
Voormalige asielzoekerscentra in Nederland staan vaak leeg of zijn inmiddels gesloopt. Of er wordt een andere functie voor gezocht. Neem het in 2012 gesloten AZC in Crailo: voorheen bood het onderdak aan maximaal 1300 vluchtelingen die er niet als gelukszoeker kwamen en zich ongetwijfeld idealere omstandigheden konden voorstellen, maar er in ieder geval konden schuilen voor de brandhaard waar ze uit wegvluchtten.
Die mensen zijn inmiddels heengezonden of elders opgevangen, het gebouw werd gesloopt en de grond lag braak. Maar gelukkig: er is een nieuwe huurder. Het mediabedrijf Talpa van John de Mol neemt er de zoveelste real life soap op. Meer dan een miljoen mensen volgen (of volgden: ik deel Johns kijkcijferfetisj niet) op de voet hoe mensen leven in een commune en er zelf maar het beste van moeten zien te maken. Dat spel heet godbetert Utopia.
Nu ben ik de laatste die zal roepen dat dit soort ongein moet worden verboden. Het AZC was tenslotte verdwenen. Maar je zou willen dat die miljoen mensen met iets meer belangstelling naar de verhalen van de vorige bewoners hadden geluisterd. Toen ik hoorde waar het vehikel van De Mol werd opgenomen, kon ik een cynisch lachje niet onderdrukken.
Utopia is dankzij het decor een onbedoeld symbool van de staat van het publieke debat in Nederland. Volksstammen maken zich druk om het wel en wee van een aantal mensen dat voor een camera zijn best doet BN’er te worden – een plek in Wie is de Mol? of een van de veertig klonen ligt in het verschiet! – maar bleven Siberisch over de mensen die het terrein daarvoor bevolkten. Om nog maar te zwijgen van het lot van de mensen die van die plek gebruik hadden kunnen maken.
Het is wrang om te constateren, maar kennelijk maken mensen zich liever druk om lieden die zich 24 uur per dag voor een camera een ongeluk vervelen dan om mensen die daadwerkelijk hulp nodig hebben. Daar sluit Nederland bij voorkeur de landsgrenzen voor. Iets meer betrokkenheid is dus zeer gewenst. Wat dat betreft wachten we ook in de polder op de Ziel van Tom Joad.
Thijs vindt het niet noodzakelijk maar wel prettig dat mensen het met hem eens zijn. Hij is er wel van overtuigd dat het voor de bezieling in het maatschappelijk debat goed zou zijn als meer mensen Steinbeck lezen.
Bruce Springsteens High Hopes kwam vorige week in Nederland uit. Een live-versie van The Ghost Of Tom Joad vind je hier: http://www.youtube.com/watch?v=mzRbeHyIomk
De oorspronkelijke versie van het liedje staat op de gelijknamige plaat uit 1997.
The Grapes Of Wrath van John Steinbeck is terug te vinden in vrijwel iedere lijst van de beste boeken van de twintigste eeuw. Penguin herdrukt het werk vrijwel ieder jaar. De Nederlandse vertaling ‘De druiven der gramschap’ beleefde onlangs een nieuwe druk bij L. J. Veen.
S.v.p. plaats dit bericht op je facebook:
Loading ...
Mooi stuk tekst en ik denk dat iedereen, incluis mezelf, het eens is dat de situatie destijds in Californie onmenselijk was. In de VS was men zelfs niet bereid arme, bestolen landgenoten te helpen. Nu zijn er zeker parallellen te trekken met de huidige situatie rond asielzoekers en illegalen, maar er zijn ook grote verschillen.
Destijds in de VS was duidelijk dat mensen bestolen waren, die hadden eigenlijk gecompenseerd moeten worden voor het land dat hun afgenomen is. Blijkbaar was het onmogelijk om die diefstal aan te vechten in de VS. Dat in de VS een sociaal vangnet ontbrak is ook wel een nogal andere situatie als hier.
Als we het hebben over asielzoekers en illegalen (niet vluchtelingen, toch?) dan zijn er wel grote verschillen. Ten eerste: deze mensen zijn vaak niet bestolen maar geboren in een economie die ze niet kan onderhouden, vaak door ernstige overbevolking. Het tweede grote verschil is dat het hier gaat om mensen met een extreem andere cultuur. Een veel groter verschil dan tussen Californiers en Oklahoma-ers of hoe dat ook moge heten.
Hoe hard je het ook wil ontkennen: dat maakt zeker uit voor in hoeverre mensen solidair zijn. Je buurman geef je eerder en guller dan een willekeurige buitenlander wiens cultuur je vreemd is. Over dat laatste gaan jullie het natuurlijk enorm met me oneens zijn…
Dat mensen hun naaste ‘naasten’ helpen ligt inderdaad voor de hand, omdat je een direct verband hebt met je buren. Ook als het je vrienden niet zijn, heb je een veel duidelijker gemeenschappelijk belang.
Tot op zekere hoogte heb je ook gelijk dat het eenvoudiger is mensen te helpen met wie je meer overeenkomsten hebt. Het gaat vaak ook wat sneller.
Toch denk ik dat het verschil tussen de Californiërs en de ‘Okies’ zoals ze werden genoemd niet moet onderschatten. De VS is veel minder ‘one nation under god’ dan ze de buitenwacht graag laten zien. Vergelijk New York anno 2014 maar eens met Alabama. Of Californië met Utah. Eind jaren 20, begin jaren 30 waren die verschillen er ook al. Bovendien was het een veel moeilijker te overbruggen afstand tussen Oklahoma en Californië. Dat duurde weken: het wegennet was minder fijnmazig, de auto’s reden langzamer en waren vaak overbeladen.
Ik heb even de routeplanner van tomtom er op los gelaten: tussen Oklahoma City naar Santa Barbara, Californië is 2305 kilometer. Als je vanaf midden Nederland een reisje van die lengte richting het oosten plant, dan zit je in hartje Rusland, op pakweg honderd kilometer van Moskou. Dus je hebt een hoop buren Arno 😉
Over asielzoekers (=vluchteling) en illegalen: je kunt op basis van goede argumenten een discussie winnen met de stelling dat wij in het rijke Westen mensen in Afrika en Azië bestelen en bestolen hebben. Wat mij betreft ging dit stuk daar niet over.
Waar het mij bij dit verhaal om ging, is dat we in een land als Nederland accepteren dat een gezin dat uit Afrika komt en geen recht heeft op een verblijfsvergunning in de bak wordt gesmeten. Alles wat die mensen willen is een betere toekomst. Dat is toch geen misdaad?
En voor asielzoekers/vluchtelingen – die ook het risico lopen de bak in te draaien in afwachting van hun status – hebben we als samenleving ook een te koud hart. Mensen vluchten niet voor hun lol uit Centraal Afrika of Syrië. En ik vind dat Nederland die mensen niet moet wegstoppen alsof het criminelen zijn. Geef ze iets te doen, zorg voor een dak boven het hoofd en een volle maag bij die groep.
En zoals je hiervoor hebt kunnen lezen, kan ik ook nog voor een deel mee in het buurmannen-argument. Maar een overheid – of dat nou Nederland is of Europa – moet zich met goede wetgeving van dat soort sentimenten kunnen ontdoen. De nadruk ligt nu te veel op het beschermen van onze eigen welvaart – ja, ook vind het nodig om onze welvaart te beschermen, hoe pijnlijk dat ook is – en te weinig op het helpen van anderen.
Ja, ik realiseer me heus wel dat er verschillen zijn tussen de staten van de VS. Maar je hebt verschil en verschil, en ik durf toch te beweren dat de verschillen tussen donker Afrika of het Midden-Oosten en Nederland een stuk groter zijn. Dat praat niet alles goed, maar het verklaard het wel. Men geeft meer om met wie men zich associeert.
Daarnaast denk ik dat er weinig mensen zijn die het echt een goed idee vinden om asielzoekers op te sluiten. Zelfs de meest verstokte vreemdelingenhater wil die mensen terugsturen, niet ophokken. Helaas wordt dat vaak onmogelijk gemaakt, deels door de vluchteling en deels door het land van herkomst. Dat dit dan toch gebeurt is onwenselijk, maar bij gedwongen terugkeer kan het niet altijd anders. Ander raken er vliegtickets kwijt of wordt op de dag van vertrek de trein naar Schiphol gemist. Maar dat dit geminimaliseerd moet worden vindt vrijwel iedereen.
Als laatste blijft dan nog het punt of, en in hoeverre, je illegalen mag/moet helpen. En daar hoort bij hoeveel dat mag kosten. Daar zijn mensenrechten voor, maar in NL wordt vaak toch wel meer dan alleen dat verwacht.
En dan zijn er nog de mensen die het liefst heel de wereld in Nederland uit zouden nodigen, onder het motto van een ‘wereld zonder grenzen’ dan wel ‘niemand is illegaal’. Grenzen zijn idd een menselijke uitvinden maar wel een die diepgeworteld zit in zo’n beetje alle culteren van de wereld. Het bakent ‘ons gebied’ af van dat van de volgende stam, al sinds de prehistorie. En dat geen mens illegaal is klopt, maar dan kan het verblijf van die persoon op een bepaalde locatie nog steeds wel illegaal zijn.