Een vrije samenleving zonder verdwaalde idioten kan niet bestaan
‘Dood mishandelde grensrechter Richard Nieuwenhuizen schokt Nederland’. ‘Afschuw over gewelddadige dood voetballiefhebber.’ ‘Verbijstering over dodelijke aanval op vlaggende vader.’ ‘Het roer moet om, dit is de druppel, er moet nu echt iets veranderen en het moet voor eens en altijd afgelopen zijn!’
Wederom is de samenleving geschokt en verbijsterd. Die vreselijke rellen, toen dat onbegrijpelijke pesten en nu weer dit onzinnig geweld. En voor de zoveelste keer heeft onzinnig geweld, een gezicht gekregen. Een gezicht wat we over een tijdje weer zijn vergeten wanneer het onzinnige geweld een nieuw gezicht heeft gekregen. De moeilijkheid van kritisch nadenken en schrijven over een fenomeen is hier gelijk duidelijk: het meta-perspectief verhoudt zich moeilijk met het persoonlijke drama -dat zonder meer buiten kijf staat-. Maar als de minister van Justitie vervolgens ook nog zegt dat we hier niet over een incident mogen spreken, omdat het daarvoor te ernstig is, dan wordt iedere beschouwing bij voorbaat de kop ingedrukt. Alsof de ernst hier vooraf is gerealiseerd en alsof ernst een onlosmakelijk verband zou hebben met het idee ‘incident’.
Vrijwel niemand heeft op dit moment een duidelijk beeld van wat er precies is gebeurd. Buiten een verzameling losse feiten, waarbij in ieder geval drie jongens zijn betrokken, er een dode is gevallen en er is gevoetbald, weten we niets. Waarom wordt er nergens enig voorbehoud gemaakt? Waarom wordt iedere vorm van voorbehoud aangemerkt als iets schandelijks? Je kunt het voorbehoud natuurlijk op een ongelukkige manier doen, maar je kunt ook een voorbehoud maken omwille van het voorbehoud: ‘het is vreselijk wat er is voorgevallen, maar laten we het onderzoek eens afwachten wat er precies is gebeurd.’ Maar blijkbaar past dat niet in deze situatie, akkoord.
De KNVB heeft hoe dan ook besloten alle amateurwedstrijden voor komend weekeinde af te gelasten ter nagedachtenis aan de overleden grensrechter. 33.000 wedstrijden afgelast waarmee 800.000 amateur voetballers aan de kant worden gehouden. Het zou een scherp statement zijn. Maar waarom wordt dan niet het professionele voetbal afgelast vragen velen zich af? Nee, het statement moet natuurlijk niet te gek worden! Het moet wel allemaal passen binnen een bepaald (financieel) plaatje. World Trade Center met de grond gelijk gemaakt? Europees voetbal gaat gewoon door. Pim Fortuyn vermoord? We voetballen gewoon een finale. Er mocht toen aanvankelijk van de UEFA niet eens met rouwbanden om gespeeld worden noch een minuut stilte worden gehouden. Zijn we in dat opzicht volwassener geworden? En krijgt hier ellende geen hypocriete, maar een oprechte plek?
Het ‘verstillen’ van het amateurvoetbal lijkt echter toch ook een vorm van zwichten voor terreur, in plaats van een goedbedoelde macro-pedagogische maatregel. Olympische Spelen worden niet stilgelegd voor idioten, omdat de goeden nooit moeten lijden onder de kwaden, maar in dit geval weten drie onverlaten het hele Nederlandse amateurvoetbal te kapen. Blijkbaar is bezinnen hier niet mogelijk door de sport te laten spreken, maar moet de sport zwijgen om iets te begrijpen. Maar dan toch…
Waar komt de buitengewoon hardnekkige illusie vandaan dat individuele, matig gesocialiseerde, door de adrenaline losgeslagen idioten, wellicht gedreven door een ziekelijke vorm van eerzucht, permanent van ieder voetbalveld zijn te weren? Dat is een aanklacht tegen de gehele samenleving: de individualisering moet stoppen, primaire en secundaire socialisatie moet beter, hormonen moeten onder controle kunnen worden gehouden, vele vormen van eer, puberteit, subcultuur en groepsproces moeten permanent worden gemonitord…
De trieste ongelukkigen, die al dan niet door een waas voor de ogen waarschijnlijk iedere vorm van zelfreflectie ontberen, en nu tot bezinning komen wanneer het te laat is, zullen zich realiseren dat ze zich nooit iets gerealiseerd hebben. Waar komt het idee vandaan dat mensen die zich niet realiseren waar ze mee bezig zijn, zich plots wel iets realiseren dat ze zich iets moeten realiseren voordat het te laat is? Dat is hier de paradox die voor ons ligt. En dus per definitie niet is op te lossen. Het is een voordeel dat onze rechtsstaat ontstellend traag is met het definitief berechten van deze lieden, zodat wanneer ze hun straf te horen krijgen, het gruwelijke beeld van deze tragedie reeds van ons netvlies is verdwenen. Net zoals niemand meer echt opgewonden was over de straf die onlangs werd uitgesproken over de man die met een karatetrap de vrolijke voetbalopa langs de kant had gevloerd. En daarbij is deze zaak vele malen complexer: het zijn allereerst minderjarigen. En wie is hier precies verantwoordelijk voor de fatale klap? Waarom is de man zelf niet naar het ziekenhuis geweest om zich te laten behandelen, maar ging hij nog een voetbalwedstrijd kijken? Welk hoofdletsel heeft hij opgelopen tijdens het flauwvallen? En ga zo maar door…
Maar de conclusie is helder: er bestaat geen vrije samenleving zonder verdwaalde idioten. Ik zou dit een sociologische variant van de Mandeville paradox willen noemen. Juist door dit soort incidenten (want we spreken hier over een incident en niets anders dan een incident), blijft de samenleving scherp, alert, bewust en wordt er buitengewoon veel voorkomen. Het zorgt voor een opleving van bezinning, maar wel een vorm van bezinning – zoals een stille tocht- die van tijd tot tijd opnieuw moet worden aangewakkerd, en juist dat gebeurt dus vanzelf- door een nieuw incident. Of is nu de tijd gekomen dat het echt, echt anders moet?
S.v.p. plaats dit bericht op je facebook:
Loading ...
Waar ik me over verbaas in dit stuk, is dat in het begin van het stuk geageerd wordt tegen het idee dat het recente doodschoppen van een grensrechter ‘geen incident’ mag heten. Want: “Vrijwel niemand heeft op dit moment een duidelijk beeld van wat er precies is gebeurd. Buiten een verzameling losse feiten, waarbij in ieder geval drie jongens zijn betrokken, er een dode is gevallen en er is gevoetbald, weten we niets.”
Maar op het einde van het stuk wordt gesteld: “Juist door dit soort incidenten (want we spreken hier over een incident en niets anders dan een incident)…”
Huh? Ik wil een heel eind met de schrijver meegaan met dat het goed is om voorzichtig te zijn om uitspraken te doen over een dergelijke dramatische gebeurtenis… maar als we niet genoeg weten en dus niet kunnen zeggen dat het GEEN incident is, waarop baseert de schrijver zich dan als hij stelt dat het WEL een incident is.
Volgens mij kan dat niet, zonder het antwoord te weten op vragen als ‘hoe vaak vindt er geweld plaats op het voetbalveld’, hoe vaak bij deze club’, ‘hoe vaak heeft het ernstige verwondingen of zelfs de dood tot gevolg’, et cetera.
Wat ik zie en hoor van mensen om me heen die voetballen, lijkt geweld op het voetbalveld in ieder geval geen uitzondering, helaas.
Akkoord Janos- je hebt wat moeite met de demarcatie van ‘incident’. De pointe -of hypothese-van het stuk zit natuurlijk in de laatste 2/3 alinea’s (vgl. ook het stuk over de onvermijdelijke zelfmoord), maar ik vond het zeker vreemd, dat hier niet over ‘een incident’ mag worden gesproken. Eigenlijk staat het antwoord toch in de tekst, waarom het wel een incident is (of vooruit: ik het een incident vind). Eigenlijk is een incident niet meer dan ‘een storend voorval’ of een ‘onvoorziene gebeurtenis’ (Van Dale). Dat lijkt me beide waar.
Maar waarschijnlijk wordt hier achterliggend ook iets bedoeld van ‘hoe vaak iets voorkomt’. Maar dan kunnen we toch ook zeker wel zeggen, dat dit vrijwel nooit is voorgekomen? Ik kan mij geen dode herinneren in het amateurvoetbal die daadwerkelijk zelf bij het spel betrokken was. Daarbij, geef ik ook aan dat ik het behoorlijk vreemd vind dat er een verband wordt gemaakt tussen ‘ernst’ en ‘incident’. Opstelten zegt: “Te ernstig om dit een incident te noemen.” Dat raakt kant noch wal natuurlijk.
En afgaande op eenvoudige cijfers, zoals ook een stuk staat te lezen, als er wekelijks miljoenen mensen iets beoefenen, en dan gebeurt er iets, wat zou dan de reden kunnen zijn om iets geen incident te noemen dat wel hout snijdt? Hou ook rekening met de centrale stelling: dit soort voorvallen (incidenten) zijn onlosmakelijk verbonden aan een dynamische samenleving (of in dit geval sport) waar miljoenen beoefenaars ieder weekend elkaar treffen (met alle mogelijke gevoelens, overtuigingen, cultuurverschillen, et cetera et cetera).
Dat is geen oproep dat er niet moet worden gedaan aan preventie -integendeel, juist dit soort incidenten zorgen voor bewustwording en preventie-, maar wel een nuancering, rekening houdend met het feit dat dit stuk over een tijd weer geschreven zou kunnen worden.
Als we het toch over paradoxen gaan hebben: onze samenleving is over eeuwen volgens mij alleen maar openen geworden, en toch is het geweld erin afgenomen.
Mijn vraag aan de auteur zou luiden; als je het koud ‘mechanisch’ bekijkt, hoeveel geweld is er dan nodig om het zijn sociale functie te laten vervullen, en wanneer is er genoeg geweld?
Overigens vind ik de discussie over of dit een incident is of niet, niet zo interessnt. Wel ben ik benieuwd naar of deze problemen over de jaren in aantal en ernst toe zijn genomen of niet.
Mijn stuk is geen proefschrift, maar een bepaalde stellingname, die zonder meer theoretisch uitvoerig uitgewerkt zou kunnen worden. Misschien is het nog wel ergens te vergelijken met de onzichtbare hand van Adam Smith, dat een bepaald systeem (in dit geval een open vrije samenleving) uiteindelijk binnen de grenzen van een bepaalde ondeugd beland, en zodra een van die grenzen wordt overschreden de samenleving zichzelf zo reguleert dat men weer binnen die grenzen opereert etc.. Oftewel: er is dus altijd vanzelf een zekere balans, en de uitschieters maken ons bewust van die balans en zorgt ervoor dat we juist die balans weten te bewaren.
De grootste moeilijkheid is dat een dergelijke relativering simpelweg niet past bij een dergelijk incident. Dat botst met elkaar, en dat zien we hier gebeuren. Natuurlijk moet de minister zich zo uitlaten. Natuurlijk moeten de kranten spreken over een geschokte samenleving. Natuurlijk moet de KNVB iets van een maatregel laten zien. Maar dit alles laat mij denken aan het telegraafeffect: mensen die deze krant te vaak lezen, zijn er van overtuigd dat ze een grote kans lopen zomaar vermoord te kunnen worden als ze ‘s nachts op straat lopen.
Mja, ik zie je punt en meen ook te snappen hoe het mechanisme werkt. Wat ik echter nog niet snap, is waarom dit juist in een vrije samenleving zo zou zijn. Is het niet veel algemener? Elke gemeenschap (open of gesloten), wordt namelijk gekenmerkt door een set waarden. Wanneer de leden van die gemeenschap zich collectief uitspreken tegen een overtreding van (een van) die waarden, is dat tegelijkertijd een bestendiging van die gemeenschap.
Of is dit niet wat je bedoelt?
Zeker, dat is dus de paradox: deugd heeft belang bij ondeugd. En het mechanisme zal ongetwijfeld op verschillende niveaus en in verschillende samenlevingen op zijn eigen manier werken.
Maar ik ageer tegen het vastgeschroefde idee dat in een vrije samenleving dit soort incidenten niet thuishoort. Wat ik zeg is dat we het natuurlijk moeten betreuren, maar dat we ook realistisch moeten zijn. En dat realisme schijnt altijd na een incident heel, heel erg ver weg te zijn. Want dan moet het roer om, dan moet het allemaal anders, dan mag dit nooit meer weer gebeuren, dan moet dit absoluut de laatste keer zijn geweest, moeten we ons echt eens afvragen waar we mee bezig zijn, dan gaan 33000 wedstrijden niet door, enzovoorts.
Men begrijpt (of schort dat begrip om fatsoensredenen op…) dan niet dat het ‘kille systeem’, waarin we bepaalde verworvenheden en een zekere vrijheid wensen, ook zijn prijs heeft. Als je 1 miljoen mensen ieder weekend recreatief bij mekaar brengt, dan geeft dat bijzonder veel plezier, maar moet je daar wel een bepaalde prijs voor betalen. En nu schijnt het idee te zijn dat je 1 miljoen mensen ieder weekend bij elkaar kunt brengen, en het idee hebt dat daarbij nooit iets ernstigs zou mogen -kunnen- gebeuren (en dan vaak nooit met voorbedachte rade). Maar het is als een snelweg: willen we met 12 miljoen mensen autorijden, omdat we het belangrijk vinden om ons te kunnen verplaatsen, dan is ondanks alle maatregelen die we treffen het onvermijdelijk dat er hier en daar een dode te betreuren valt. Dat is niet goed, dat hoort ook niet, maar het is -zoals we dit nu moeten inschatten- on-ver-mijdelijk. En dat geluid horen we te weinig, denk ik. Eens?
Ik ben het helemaal met je eens dat incidenten altijd zullen voorkomen. Dat hoort bij het risico van het leven, ‘veilig’ van alle onheil ben je pas als je dood bent. Hierbij denk ik dan aan op zichzelf staande gevallen, zoals de moord op Marianne Vaatstra of een actie zoals de schietpartij in Alphen aan de Rijn.
Echter, misstanden zoals die in het amateurvoetbal plaatsvinden vind ik van een andere cathegorie. Er is al jaren sprake van geweld op en langs het veld, vaak bij dezelfde clubs (of bij uitwedstrijden van die clubs). Vaak wordt er dan expres verloren en probeert men zo snel mogelijk zo’n club te verlaten. Dit gaat veel verder dan een incident en is meer een structureel probleem, waar wel degelijk iets aan gedaan kan worden.