“Henk, Ingrid en Alexander”: anti-populisme of juist..?

Een gastblog door Lotte Melenhorst

Alexander Pechtold kreeg in de zaterdagse Volkskrant van 4 februari uitgebreid de gelegenheid om zijn nieuwe boek ‘Henk, Ingrid en Alexander’ toe te lichten. In een twee pagina’s groot interview legt Pechtold uit waarom hij het afgelopen halfjaar slechts sporadisch zichtbaar was in de Tweede Kamer: hij was bezig met “een ontdekkingstocht naar de drijfveren van de mensen die van Wilders een machtig man in Den Haag hebben gemaakt”. Kort samengevat: om beter te begrijpen waarom mensen op Wilders stemmen schreef Pechtold een boek naar aanleiding van gesprekken met PVV kiezers.

Wat komisch is aan het geheel blijkt uit de volgende woorden van Pechtold: “Het is voor een deel verantwoording afleggen nu de kop eraf is na vijf jaar Den Haag. Maar ook antwoorden proberen te krijgen op de oorzaken van het populisme en hoe je dat kunt bestrijden“. Ten eerste: verantwoording afleggen doe je als Tweede Kamerlid volgens mij primair aan je eigen kiezers. Pechtold ging echter op visite bij mensen die juist niet op D66 stemmen, maar op de PVV. Bovendien zal hij, neem ik aan, niet in de illusie verkeren dat zijn ruim 620.000 stemmers in groten getale zijn boek zullen gaan kopen.

Maar misschien nog wel belangrijker: Pechtold lijkt zelf oprecht te geloven dat Wilders de unieke verpersoonlijking van het Nederlandse populisme is. Hij wekt met zijn boek en zijn opstelling de indruk dat hij het populisme wil gaan bestrijden – maar is het niet juist het toppunt van populisme (“populus”, volk) om de zogenaamde achterban van Wilders letterlijk op te bellen en bij hen op de koffie te gaan? Bovendien kun je je natuurlijk afvragen of je op basis van gesprekken met dertien relatief eenvoudig te traceren PVV-stemmers écht lessen kunt trekken over het succes van Wilders. Is deze groep wel representatief voor de mensen die we en masse ‘Henk en Ingrid’ noemen? Om nog maar te zwijgen over de retorische vraag: bestaat de typische PVV-stemmer eigenlijk wel?

Bovenstaande laat onverlet dat het boek ‘Henk, Ingrid en Alexander’ een interessante poging van de D66-leider is om inzicht te krijgen in wat een deel van de Nederlandse kiezers beweegt. Als we alle mogelijke politiek-strategische motieven achterwege laten (want natuurlijk hoopt Alexander hiermee stemmers van Geert voor zich te winnen) mogen we op basis van het interview concluderen dat Pechtold een aantal interessante bevindingen gedaan heeft. Zo blijken de PVV-stemmers zich helemaal niet te identificeren met Henk en Ingrid, en is of een voorstel wel mogelijk of consequent is voor hen ondergeschikt aan de leus “het moet maar eens gezegd worden“.

Of deze wijsheden Pechtold ook echt iets gaan opleveren valt echter te betwijfelen. Uit zijn woordkeus in het interview blijkt hoe de D66-voorman ermee worstelt zijn enigszins elitaire neiging tot nuance te vervlechten met eenvoudiger (populistisch?) taalgebruik: zie bijvoorbeeld de tekst “Dit zijn geen oude kiezers die we zijn kwijtgeraakt, dit is de groep die je het nog steeds gunt zelf in het leven te staan”.

Pechtold lijkt de Volkskrant-interviewer Jan Hoedeman in ieder geval – al bij voorbaat – voor zich te hebben gewonnen. Zijn vraagstelling geeft hem namelijk ruimschoots baan om zijn boek en gedachtegoed te promoten. Het is niet erg verrassend dat Pechtold de vraag “Bent u niet bang dat u de identiteit van D66 met dit boek ophangt aan Geert Wilders? Met Pechtold als de anti-Wilders?” met “Nee” beantwoordt. En een vraag als “Waarom waaien volgens u de politieke leiders van de middenpartijen mee met de tijdgeest?” suggereert toch vrij expliciet dat Pechtold in de ogen van de interviewer blijkbaar zelf niet een van die leiders is. Dit wordt nogal bevestigd door het woordje ‘die’ in de vervolgvraag “Wat voor risico’s nemen die politieke leiders daarmee?”.

Misschien een ideetje voor een volgende stap in Pechtolds’ “strijd tegen het populisme”: proberen een vergelijkbaar interview gepubliceerd te krijgen in de Telegraaf?