De Senaat en het Volk van Europa

Terwijl Europese schuldencrisis voortsleept, roepen commentatoren op tot een slagvaardiger en democratischer EU. Nochtans ontberen deze oproepen vaak concrete invulling. Bovendien wijzen recente ontwikkelingen erop dat ook in Europa de democratie even gepauzeerd wordt wanneer daadkrachtig opgetreden gewenst is. Slagvaardig en democratisch lijken elkaar te bijten.

Hier wil ik echter een optie naar voren schuiven die beide eigenschappen wellicht verenigt, namelijk een Europese Senaat. Hoewel eurosceptici waarschijnlijk meteen zullen ageren dat ik hiermee ons landsbelang verkwansel, vermoed ik dat een Europese Senaat, mits goed uitgevoerd, juist voordelig kan zijn.

Het dilemma van de EU is de balans tussen vertegenwoordiging per burger en vertegenwoordiging per lidstaat. Met een stem per inwoner zouden grote landen zoals Frankrijk en Duitsland de besluitvorming volledig domineren. Maar geef alle zevenentwintig lidstaten gelijke stem, en een coalitie van Litouwen, Luxemburg en Malta kan consensus torpederen. De huidige oplossing voor dit probleem is een nogal complexe wirwar van stemmingsrondes waarbij zowel het Parlement als de Raad van de EU moeten instemmen.

Interessant genoeg zagen de Founding Fathers van de VS zich met exact hetzelfde probleem geconfronteerd. Met dertien staten en maar een paar miljoen inwoners was hun situatie wellicht wat overzichtelijker, maar ook in de jonge VS waren de onderlinge verschillen enorm. Hun oplossing was even elegant als eenvoudig: een Congres waarin staten in één Kamer gelijkelijk vertegenwoordigd worden en een ander waarin de afvaardiging gerelateerd is aan het aantal inwoners. Beslissingen worden genomen met een gekwalificeerde meerderheid in beide Kamers. Zo is zowel het belang van de staten als inwoners gewaarborgd.

Een vergelijkbaar systeem voor de Unie is niet ondenkbaar. Er is al een Europees Parlement, waarin de lidstaten grofweg naar inwonertal vertegenwoordigd zijn. Het equivalent van een Senaat is nu nog de Raad van Ministers. Vaak wordt het EP vrijwel volledig overschaduwd door de Raad. Ook de in deze crisis hebben we nauwelijks iets van het Parlement gehoord. Invoering van een Senaat zou een veel evenwichtiger dynamiek tussen beide organen tot gevolg hebben.

Hoe zou zo’n Senaat er uit kunnen zien?

Elke lidstaat kiest drie Senatoren. De exacte manier waarop dit gebeurt is aan de lidstaten; de enige voorwaarde is dat de bevolking haar Senatoren direct kiest. Deze Senatoren groeperen we per land, en niet per politiek blok zoals in het Parlement. Lidstaten hebben er dus baat bij om prominente en ervaren mensen af te vaardigen die een zo groot mogelijk deel van de bevolking vertegenwoordigen. Omgekeerd zijn de Senatoren ook het gezicht van Europa in eigen land, veel meer dan de huidige Eurocommissarissen. Bovendien geeft afvaardiging per lidstaat in een Senaat meer ruimte aan de fracties in het Parlement om zich politiek te profileren.

Met een permanente Senaat en Parlement wordt het steeds invliegen van ministers overbodig, omdat lidstaten verzekerd zijn van een constante vinger aan de pols in Europa. Zo kunnen de ministers zich weer op andere zaken richten. Bovendien vermindert dit het gestoei met Commissariaten. Als alle lidstaten gedistingeerde Senatoren leveren, is er minder noodzaak om voor elk land als zoethoudertje een Commissariaat te verzinnen. Een derde voordeel is dat Senatoren alleen afrekenbaar zijn op hun Europese politiek. Op deze manier is de EU niet langer de arena waar staatshoofden en ministers voor hun gebrek aan binnenlandse populariteit compenseren.

Met Senaat kan de besluitvorming bovendien slagvaardiger en democratischer. Burgers hebben nu directe invloed op een machtig orgaan binnen de Unie en de besluitvorming kan een stuk verder versimpeld worden. Alles waarvoor de EU een mandaat heeft, kunnen Parlement en Senaat afhandelen. Voor overheveling van macht naar de Unie blijft gewoon instemming van de nationale parlementen nodig.

Waarom denk ik dat ook eurosceptici iets in dit plan zouden kunnen zien? Omdat een Senaat een antwoord biedt op drie veelgehoorde argumenten tegen de Unie, namelijk dat de Unie bureaucratisch, ondemocratisch en voor burgers ontoegankelijk is. Met een Senaat neemt de bureaucratie af omdat de besluitvorming kan worden versimpeld. De Unie wordt democratischer, omdat burgers hun Senatoren direct kunnen kiezen. Ook komt de Unie dichter naar de burger. Neelie Kroes was als ‘onze’ Eurocommissaris al bekend, maar drie door burgers verkozen Senatoren zijn dat waarschijnlijk meer. Tenslotte, en dat is ook belangrijk, betekent een Senaat niet dat Brussel nieuwe bevoegdheden krijgt.
Kortom een Europese Senaat is niet méér EU met extra Eurocraten, maar een betere EU met meer directe volksvertegenwoordiging

Natuurlijk is dit voorstel niet waterdicht. Recente strubbelingen in de VS laten zien dat ook dit systeem vast kan lopen in politieke onwil. Maar dat is een risico bij elke vorm van democratie. Een Senaat zou desondanks een verbetering zijn boven de huidige gang van zaken, met meer inspraak, meer toezicht en meer transparantie. Misschien wordt het dus tijd om na alle verwijten over ingrijpende gevolgen van het trage Brusselse apparaat het dan ook eens ingrijpend te veranderen.