De beweging die stil zit
(deze post verscheen eerder op de weblog van auteur @mikoflohr)
Met de Nederlandse occupybeweging, ik zal het gewoon maar ronduit zeggen, heb ik dus niets. Helemaal niets. Ik word er niet onpasselijk van, of hysterisch, zoals sommigen. Ik heb geen hippiefobie. Treurig stemt het me ook al niet, en blij word ik er al helemaal niet van. Het laat me koud. Ze doen maar, hoor, prima, maar ik blijf er verre van. Vooralsnog, uiteraard, want niets is veranderlijker dan een mens – misschien denk ik er over een paar maanden heel anders over. En natuurlijk, als ik moet kiezen – ik weet waar mijn loyaliteit ligt, of beter, ik weet waar die niet ligt. Mijn loyaliteit ligt niet bij de mensen op de beursvloer, noch bij de bankiers. Maar dat geïmproviseerde gekeutel met rammelige tentjes en belegen ludiekheden en die stereotype georkestreerde chaos – heel sympathiek, en als u er troost aan beleeft of hoop aan ontleent, schitterend, maar het biedt mij op dit moment (nog) niets. Nu ja, je kan er lollig over doen. Balorig wat open deuren over intrappen. Want het is zaterdag, de werkdruk is even van de ketel, en je zit achter de Twitters. Maar dat is het dan wel. En eigenlijk is dat uitermate verbazend.
Het gekke is dat ik het constateer – dat ik er niets mee heb – maar dat ik het niet helemaal begrijp. Laten we immers wel wezen, dat er ergens iets goed fout zit lijkt me zo klaar als een klontje, en dat dat te maken heeft met de totaal van de pot gerukte, utopistische deregulering die ons de afgelopen decennia via lobbyisten, zetbazen en andere kapitalistische oplichters door de strot is geduwd acht ik bewezen totdat het uitgesloten is. Overtuig ons maar dat het tegendeel waar is. Vooralsnog lijken er redenen genoeg te zijn om aan de stoelpoten van de vrije markt te zagen. En stevig ook. Waarom ben ik dan toch zo sceptisch? Verdient deze beweging niet gewoon steun?
Ik weet wel wat me stoort, natuurlijk. ‘De occupybeweging komt nu ook naar Nederland’. Aha. De Occupybeweging. Komt. Naar Nederland. Goh. Dus? Want? Waarom? En hoezo eigenlijk? Het is een kopie. Een aftreksel. Een slappe bak instantkoffie op maandagochtend. Zonder caffeïne. Hup, zo, BAM, vanuit Manhattan op het Damrak geplant. Het nieuwe fenomeen, nu ook in Nederland. Een soort Starbucks, maar dan antikapitalistisch. Viral marketing, maar dan anders. En nu moeten we natuurlijk meedoen, want het probleem is reëel, u bent toch links, dat vindt u toch ook? Mja. Mwah. Mmmmm. Misschien. Maar het is zo klakkeloos, zo ongeïnspireerd. En ik voel me niet die 99%. Ik zucht niet onder die 1%. Die verhoudingen liggen in Europa anders. Heel anders. En ik ben dan wel links, dat maakt me nog lang geen antikapitalist. Onze samenleving is een kar, en de markt is het vurige ros dat haar trekt. Het beest wil immer vooruit, bergopwaarts, en graag zo hard mogelijk. Dan heb je dus een stevige jongen met een flinke zweep nodig die vanaf de bok het beest in toom houdt, want anders lazer je met z’n allen het ravijn in. Simpel. Het probleem ligt ook niet bij de markt. Het probleem ligt bij de overheden. Paarden kennen de ideale cadans niet, hun menners idealiter wel. Als de wagen te hard gaat, moet je de menner aan zijn shirtje trekken, en niet het paard aan gaan zitten staren, want dat is daar veul te dom voor. De Occupybeweging is op het Damrak simpelweg aan het verkeerde adres, en daarmee symptomatisch voor een tijd waarin we ons politieke systeem zo weinig serieus nemen dat we ons niet eens meer de moeite getroosten precies te doorgronden wie nou eigenlijk precies waar over gaat.
S.v.p. plaats dit bericht op je facebook:
Loading ...
Leuk stukkie met een paar goede overwegingen. Eens met de constatering dat het n van elders geïmporteerde formule is, die inderdaad alle trekken vertoont van een hyperkapitalistisch fenomeen: franchising. Eens dat het nog geen eigen smoel heeft.
Maar wat mij stoort is de aanname dat er maar een soort markt is. Dat vurige ros kun je op duizenden manieren temmen. Juist daar is de crisis aan te wijten. Dat we de markt als gegeven beschouwen. Wat mij bindt met de occupyers is de notie dat dat ook anders kan.
Het probleem van de crisis is niet hebzucht, maar een systeemfalen dat hebzucht in de hand werkt. Dat moet je doorbreken door eisen te stellen aan de markt. Door groei niet als enige norm te stellen.
Ik wilde een koets met meerdere paarden, maar dat paste niet in het stukkie. Verder neem ik helegaar niet aan dat er maar één markt is – daar heb ik het niet eens over.
Ik denk dan weer wel dat de markt een gegeven is. Ik weet dat resultaten uit het verleden geen garantie bieden voor de toekomst, maar in de complexe maatschappij waarin wij leven is er geen alternatief voor de markt. Er is ook geen historische parallel waar we die hoop aan kunnen ontlenen – alle eerdere expirimenten zijn ofwel genadeloos mislukt of leidden tot totalitaire toestanden of beiden (Grote Sprong Voorwaarts, iemand?).
Maar ik geloof dat je het daarin met mij eens bent: niet de markt is het probleem of de hebzucht die haar draaiende houdt, maar de marktmeester.
Wat er mis is is dat ze protesteren tegen misstanden die in Nederland helemaal niet bestaan. In Nederland is er geen 1% die bijna alle welvaart bezit. Wij hebben ‘rijken’ maar dat zijn armoedzaaiers vergeleken met de Amerikaanse top. Hier vinden we een inkomen van 1-2 miljoen ‘schandalig veel’.
Toegegeven, dat is veel maar naar mijn inziens niet schandalig. Er moet een flink verschil zijn in inkomen tussen de armsten en rijksten om mensen uit te dagen te excelleren. Als dat niet beloond wordt, stagneert de hele maatschappij. En vergeet niet: één slimme ondernemer die een bedrijf begint en daarmee een paar miljoen verdient, creeert daarmee tientallen modale banen.
In Amerika heb je mensen die honderden miljoenen per jaar binnen harken, en dan ook nog in sectoren die aan het staatsinfuus hangen (General Motors, Ford, bijna alle Amerikaanse banken). Dat dat niet kan lijkt me overduidelijk. Daar kan je best wat aan doen, bijvoorbeeld een maatregel waarin je stelt dat de beloningen van de top-10% van een bedrijf (met staatssteun, of om ooit in aanmerking te komen voor steun) niet meer mag zijn dan, zegge, 10% van de totale kosten die het bedrijf maakt.
Maar die situatie bestaat niet in Nederland. Dat hebben sommige van de occupiers niet door en de rest misbruikt het Amerikaanse idee voor hun eigen idealen. Of dat nu anarchisten, communisten of extreme socialisten zijn, dat is niet waar de occupy-beweging voor staat.
Maar uiteindelijk hebben beloningen niets met excellentie te maken, maar met een beroepskeuze voor een baan die (vrij letterlijk) goed in de markt ligt. Een matige bankdirecteur verdient toch snel meer dan een excellente chemicus, want we (maar we zien ‘we’ in dit geval?) hebben besloten dat we banken gaver vinden dan laboratoria.
Ik denk dat er drie redenen zijn waarom mensen demonstreren bij Occupy. De eerste groep zijn mensen die het echt heel zwaar hebben, en die dan met lede ogen moesten toezien hoe anderen zichzelf verrijkten. Die groep is, zoals men hierboven terecht opmerkt, in Amerika zowel groter als relevanter dan hier.
Een tweede groep ageert tegen de invloed op het politieke systeem. Dat betreft deels communisten die inderdaad naar de arbeidersheilstaat willen, maar ook bezorgde mensen die het niet juist vinden dat de banken, na het veroorzaken van de crisis, elke vorm van regulering blokkeren. Dat laatste lijkt me ook in Nederland relevant. De antikapitalisten heb je er zowiezo bij.
Een derde reden is, denk ik, existentieel. Het is een protest tegen een samenleving waarin de waarde van een mens gelijk wordt gesteld aan diens inkomen. Ook dat is in Amerika erger dan hier, maar via een vorm van nihilistisch marktdenken sluipt het hier ook binnen. Mensen die minder verdienen hebben het algauw ‘slecht’ gedaan, zijn ‘minder fit’ volgens de sociaal-darwinistische marktopvattingen. En zijn dus, als mens, minder waard. Dit deel van het protest richt zich dus niet zozeer tegen een bepaalde groep, of voor een bepaald beleid, maar demonstreert tegen een idee.
Het probleem van tegen een ‘idee’ protesteren is dat het inderdaad weinig concreet in te vullen is.
Enfin, ik heb op mijn eigen blog dit wat uitgebreider neergezet, zij het wel in het Engels:
http://fhemmes.wordpress.com/2011/10/16/occupy-beyond-the-political/
Inderdaad, in hoeverre je het goed doet wordt bepaald aan de meerwaarde die je financieel bent voor het bedrijf waar je werkt. Een excellente belegger of directeur (plus evt. ondersteunend team) kan door goed te handelen miljoenen per jaar of zelfs meer opleveren voor het bedrijf. Als je daar 1% van als loon aan die personen uitkeert heb je een hoog, maar in mijn ogen terecht hoog, salaris.
Aan de andere kant, als je als chemicus een efficientere methode vindt om een product te maken, levert dat natuurlijk ook geld op. Meestal alleen gaat het om kleinere besparingen die met een team van meer onderzoekers, dus meer salarissen, zijn geboekt. Als je daar dan eenzelfde percentage van als loon uitkeert, heb je nog steeds een prima salaris maar niet de miljoenen die de belegger vangt.
Wat er echter wel mis is gegaan, is dat sommige bedrijven, ten onrechte, gered zijn met belastinggeld. Dat heeft ervoor gezorgd dat bedrijven die niet presteren (G.M., banken) niet gemotiveerd worden te bezuinigen (op topsalarissen) of te hervormen maar ‘toch wel gered worden’.
Dat kan dus niet. Laat lekker failliet gaan en ruim daarna de scherven op. Er ontstaan heus wel nieuwe banken en de eerste 100.000 euro is verzekerd. Hoeveel schade richt dat aan? En die nieuwe bank, zal wel wat beter naar de kosten kijken als de failliete bank, want hij weet dat hij niet gered zal worden.
Dan die drie groepen protestanten. Tegen groep 1 zou ik zeggen: doe een opleiding of had dat gedaan, zoek een baan in een andere sector, start zelf een bedrijf. Maar klagen dat anderen wel succesvol zijn vind ik een beetje jammer.
Van de 2e groep, die communisten en antikapitalisten zouden eens goed moeten gaan nadenken hoe leuk het in de Sovjet Unie was. Of een jaartje Noord-Korea of Cuba. Het systeem is gebaseerd op ‘mooie’, of in ieder geval goed bedoelde, idealen maar in de kern instabiel. Motiveren niet maar demotiveren mensen en het politieke systeem leidt tot dictaturen in plaats van heilstaten. De bezorgde mensen, ja, wat willen die dan wel? Als we banken willen controleren moeten we ze nationaliseren. Anders hadden we de kans moeten grijpen toen de banken staatssteun nodig hadden. Dat ze dat in Amerika niet doen, dan laat je ze toch failliet gaan?
Dan het protesteren tegen het ‘idee’ waarbij mensen die economisch succesvol zijn, als succesvol worden gezien? Volgens mij is dit van alle tijden en niet iets wat we kunnen veranderen. Natuurlijk ‘ben’ je niet alleen je bankrekening, maar succes is iets wat aantrekkelijk is en wat macht geeft. Dat kunnen we slecht van ons mensen vinden, maar zo zijn mensen.
Over de marktwerking voor salarissen zijn we het zonder meer eens. Maar mijn punt was dat iemand met een goed salaris dus niet direct een maatschappelijk zinvolle functie vervult. Het argument dat een succesvolle ondernemer veel banen (en dus welvaart) schept wordt vaker uit de kost getrokken. Maar juist binnen de financiele sector lijkt het er nu op dat er een bepaalde (rijke) sub-groep in de maatschappij is ontstaan, die eigenlijk steeds meer welvaart aan de maatschappij onttrekt en die alleen binnen deze subgroep laat hercirculeren.
Daar zit, volgens mij, dus ook een perverse positieve-feedback in het economisch systeem. Als 1 deel van de markt steeds rijker wordt, wordt het ook steeds lucratiever om alleen op dat deel van de markt in te spelen. Hoe groter de financiele sector, hoe rendabeler om financiele instrumenten te maken die alleen voor die sector relevant zijn.
En dat is ook gelijk mijn argument tegen het idee dat ‘de markt’ zou weten wat het beste is voor de maatschappij. De ‘optimale uitkomst’ van de markt is niet invariant onder de verdeling van welvaart. Een maatschappij waarin 1% van de bevolking 50% van de welvaart heeft, gaat heel andere zaken produceren (kaviaar, grote auto’s etc.) dan een maatschappij waar bijvoorbeeld 25% de eerste 50% van de welvaart bezit.
Op het moment dat de markt vervolgens de rijken in staat stelt zichzelf verder te verrijken, ontstaat er een positieve feedbackloop waardoor een bijzonder kleine groep een disproportionele invloed krijgt op de samenleving, via de vraaggestuurde keuze voor de inzet van productiemiddelen.
Het probleem met het failliet gaan van de banken is natuurlijk niet alleen ons spaargeld. Ten eerste is het het verlies van de instituties zelf. Natuurlijk kunnen er later nieuwe banken ontstaan. Maar dan ben je een aantal jaar verder, waarin er geen kredietverstrekking etc. is. Bovendien zitten onze pensioenen en het geld van allerlei bedrijven en overheden in die investeringsbanken. En dat gaat om veel meer dan 100.000 euro p.p.
Dan over de drie groepen. Wat betreft Nederland wil ik in beperkte mate met je meegaan. Maar in Amerika ben je, wat mij betreft, onterecht hard. Als je daar in een arm gezin geboren wordt, heb je daadwerkelijk minder kansen. School is duur, een universiteit onbetaalbaar. Met alleen ‘hard werken’ kom je er niet, want een laaggeschoolde baan biedt nauwelijks genoeg inkomen om eten en de huur te betalen. Als je daar ziek of gewond raakt, is het helemaal niet te overzien. Kan je door een verwonding niet werken, dan verlies je ook direct je zorgverzekering, en kan je de $100.000 aan medische kosten zelf gaan ophoesten.
Alle verhalen over de mogelijkheden van de vrije markt ten spijt, staat het onomstotelijk vast dat mensen die arm beginnen, veel minder mogelijkheden hebben om zich uit hun situatie naar boven te werken, dan mensen die redelijk welvarend beginnen. Natuurlijk maakt dat het niet onmogelijk, maar zeker wel lastiger. Dan is het nogal kort door de bocht om te stellen dat die mensen maar even ‘een baan moeten zoeken’.
(Hierbij laat ik nog onverlet dat het wel makkelijk zeggen is dat je anders een relevantere opleiding moet doen, maar veel mensen kunnen zich de 1e studie al nauwelijks veroorloven, laat staan een 2e).
Wat betreft de tweede groep. Dit zijn dus niet uitsluitend socialisten. Het zijn ook mensen die vinden dat de markt nu een te grote invloed heeft op wat in feite politieke vraagstukken zijn. Zoals verdeling van welvaart, beschikbaarheid van onderwijs, maar ook de mate waarin een samenleving wordt blootgesteld aan risico’s uit de private sector. We hebben regulering om te voorkomen dat chemische bedrijven hun giftige afval in de rivier dumpen. Het instellen van regulering om te voorkomen dat financiele instellingen allerlei giftige producten de samenleving inwerpen, of hun eigen risico’s op het publiek afwentelen, ligt wat mij betreft in dezelfde categorie. Sommige mensen zijn het zat dat elke vraag voor kritisch toezicht wordt afgewimpeld met het argument dat ‘dat van de markt niet mag’. Het is aan de politiek om te bepalen hoeveel ruimte de markt krijgt, niet aan de markt om te bepalen hoeveel ruimte de politiek heeft.
Het is een liberale mythe dat mensen altijd kapitalisten zijn geweest. Neem alleen al de Middeleeuwen hier in Europa, waar de relatie t.o.v. God veel belangrijker was dan direct inkomen. De mens als bourgeois is een relatieve jonge uitvinding, en geenszins de de enige, of ‘natuurlijke’ staat van de mens.
Wat men belangrijk vindt is deels gegeven door de menselijke ‘natuur’ (voor zover die er is), maar ook maatschappelijk geconstrueerd. Het probleem is misschien niet zozeer dat rijkdom als succes wordt gezien, maar dat uitsluitend rijkdom als succes wordt gezien, en dan ook nog rijkdom die verder geen enkel doel meer dient (zeg nou zelf, wat moet je met tien miljard?).
Dus jij denkt serieus dat we op dit moment een vrije markt hebben? Banken krijgen van de overheid het speciale privilege (in iedere andere sector geldt dit namelijk als fraude) om met meer dan 90% van het ingelegde spaargeld te gaan gokken voor eigen winst en tegelijkertijd wel te beloven dat klanten elk moment hun geld op kunnen vragen (wat natuurlijk niet mogelijk is als je maar een klein deel als reserve aanhoudt). Als ze geld nodig hebben worden ze gedekt door een centrale bank, maar als ze dan toch nog op de fles gaan worden ze ook nog eens met belastinggeld gered.
Niet mijn idee van een vrije markt. Oprecht geloven dat dat meer “reguleringen” die bepalen hoeveel risico de banken met andermans geld mogen nemen dan de oplossing gaan bieden lijkt me dan ook vrij naief.
@serf: als je wilt dat mensen daardwerkelijk inhoudelijk gaan reageren op je stukjes, zul je misschien wat extra toelichting moeten geven:
– Waarom is het privelege dat je noemt, zo niet-eigen aan de vrije markt? Omdat anderen dat privelege niet hebben? Of omdat het uberhaupt een privelege betreft.
– Waarom is heil zien in extra regels voor banken e.d. naief?
– Wat versta je precies onder een ‘vrije markt’? Eentje waarin alles verhandeld mag worden, inclusief drugs, wapens en mensen? Of iets anders?
– Als iedereen een bepaald privilege heeft, is het niet echt een privilege meer ;). Jij en ik mogen niet geld met rente “uitlenen” door iemand die een investering zoekt domweg een cheque uit te schrijven en die te laten dekken door de centrale bank, of nog erger, de belastingbetaler. Banken mogen dat wel, zolang ze N% (waarbij N < 10) van het geld dat ze "uitlenen" daadwerkelijk hebben.
– De financiele sector is al onderworpen aan letterlijk tienduizenden reguleringen. Waarom zouden een paar extra reguleringen ineens het verschil maken, terwijl de hele constructie van de grond af aan frauduleus is?
– De vrije markt is de verzameling van economische transacties die mensen doen, waarbij een economische transactie altijd voor beide partijen vrijwillig moet zijn. Als ik bijvoorbeeld besluit voor 2 euro in een restaurant de WC's te schrobben dan is dat een economische transactie. Ik word er beter van omdat ik op dat moment blijkbaar meer waarde hecht aan die 2 euro dan aan mijn uur vrije tijd. De eigenaar van het restaurant wordt er beter van omdat hij graag schone toiletten ziet en die 2 euro wel kan missen. Het aanschaffen van de WW verzekering bij het UWV is bijvoorbeeld geen economische transactie omdat deze van mijn kant niet vrijwillig is. Het bijdragen aan de aanschaf van de nationale verzekering tegen het failliet gaan van banken is zo ook geen economische transactie. Toch is het eerste voorbeeld niet toegestaan (dankzij het minimumloon, oftewel het verbod op de verkoop van mijn arbeid onder een bepaalde prijs), en zijn de laatste twee voorbeelden dat wel. "De markt" wordt minder vrij naarmate de economische transacties meer verboden worden en de onvrijwillige transacties meer opgelegd worden. Met wetteloosheid en het verhandelen van machinegeweren en slaven heeft het echter niet zoveel te maken.
Overigens, als ik zo de media en in het nieuws in ogenschouw neem, heeft de Occupy bewegingen in ieder geval één ding bereikt. Er wordt verdomd veel over ze gepraat, geschreven, en gediscussieerd.
Er wordt hier erg veel besproken. Dus ik geef gewoon een visie die niet helemaal een reactie op 1 persoon is.
In mijn ogen gaat het niet om meer of minder markt. Een markt is om te beginnen een concept en geen concreet materieel ding of gebeurtenis zoals een veiling. De markt heeft altijd bestaan, maar kan op veel manieren funtioneren.
Dat de huidge markt in het westen beter werkt komt ook door regulering van eigendom., basis kwaliteit als keuringsdiensten en op monetair terrein.
Verder lees ik hierboven dat het om vrijwillige keuzen gaat. Vrijwillige keus bestaat in mijn ogen alleen waar er divers aanbod is en bovendien een min of meer gelijke machtsverhouding. Als je in een woestijn 1 oase hebt en die is toevallig van jou dan gaat de rest er inderdaad op vooruit als ze het water afnemen, maar ik vind het vrij pervers om dan nog van vrijwilligheid te spreken. En al is er een 2e oase. Dan mag de reiziger uitzoeken waar en hoever hij nog moet lopen en hoeveel kamelen dat hem kost.
Dit zie je in de moderne economie niet zo extreem, maar je kan ook niet zeggen dat iedereen makkelijk ontslag kan nemen, een financiele instelling kan opstarten of olie kan boren. Om maar eens wat voorbeelden te noemen. De aanwezigheid van een markt zorgt dus altijd voor uitbuiting en ongelijke verdeling. Regulering is echter ook niet bijvoorbaat bevorderend en moet geen doel opzich zijn. In mijn ogen moet iedere verandering dan ook gaan om idealen als emancipatie, werken voor bezit, gelijkwaardigheid en onafhankelijkheid.