‘Persoonlijk internet’: Gebruikersvriendelijkheid of digitale censuur?

Onlangs voerde Facebook een aantal ‘upgrades’ uit die de ‘persoonlijke ervaring’ van gebruikers moeten verbeteren. Eén van die verbeteringen is dat het onderscheid tussen ‘gewoon nieuws’ en ‘top stories’ duidelijker is aangezet. Tot nu toe negeerde ik dit onderscheid meestal, maar het is inmiddels zo geaccentueerd, dat ik mij begon af te vragen waarop Facebook deze categorisatie baseert. En natuurlijk ontdekte ik, dat ik dat helemaal niet weet en ook niet kan achterhalen. Eenzelfde verhaal gaat op voor Google. Om zoekresultaten ‘relevanter’ te maken voor de gebruiker wordt er intensief gekeken naar de zoekgeschiedenis, locatie en andere eigenschappen van de zoekende. Handig wanneer Google een onhandig geformuleerde zoekopdracht zo toch nog goed weet uit te voeren, maar wel bijzonder ondoorzichtig.

Dat roept de vraag op in hoeverre het eigenlijk duidelijk is, wat je als internetgebruiker nog wel en niet ziet. In landen als China, waar staatscensuur de norm is, is dat ironisch genoeg veel duidelijker. De ‘Great Firewall of China‘ houdt gewoonweg alle informatie buiten die door de staat subversief wordt geacht. Als je in China zoekt op ‘Communistische Partij’ en ‘Corruptie’ weet je eigenlijk van te voren dat je zoekresultaten toch enigszins aan jouw ‘persoonlijke situatie’ aangepast zullen zijn. Natuurlijk kan je nooit achterhalen wat je niet is getoond, maar het is op z’n minst enigszins duidelijk op basis waarvan je internetverkeer wordt beperkt.

Maar bij de voor jou gepersonaliseerde Google is dat niet het geval. Het lijkt er dus op dat de meeste internetgebruikers (want laten we wel wezen, de meesten van ons hebben Facebook en gebruiken Google) steeds meer in hun eigen ‘infobubbel‘ worden ingekapseld, zonder dat ze kunnen zien wat er wel en niet tot hun eigen domein wordt toegelaten. Dit gaat verder dan het persoonlijke adverteren, waarvoor in Nederland onlangs de Cookiewet is ingevoerd. Nu worden immers niet alleen advertenties, maar ook ‘objectieve’ zoekopdrachten aangepast. Anderen weten niet alleen steeds meer over jou, het risico is dat je zelf steeds minder weet over de rest van de wereld.

Google ‘depersonaliseren‘ kan wel, maar het zou veel transparanter zijn als je per zoekopdracht kon aangeven of je van personalisatie gebruik wil maken, dan dat dit standaard is ingeschakeld. Ook Facebook ontbeert momenteel de mogelijkheid om zelf goed controle uit te oefenen op welke informatie je wenst te zien, en welke informatie je wenst bloot te geven. Het vervelende is ook dat veel van deze digitale dienstverleners een semi-monopolie hebben op hun gebied. Google blijft een goede zoekmachine en zit standaard ingebouwd in Firefox en Chrome, hoewel er ook alternatieven zijn. Facebook is voor veel mensen de enige optie voor een sociaal netwerk, omdat dat nou eenmaal de plek is waar al hun vrienden zich bevinden. Je onttrekken aan je bubbel, of de grenzen van je filters zelf bepalen, kan dus bijzonder lastig zijn.

Natuurlijk is het soms handig om een zoekopdracht aan te vullen met persoonlijke gegevens. Maar dat zou niet de norm moeten zijn. Het internet kent van oorsprong het ideaal van vrije en toegankelijke informatie. Dit ideaal komt in gevaar wanneer tussenpartijen op ondoorzichtige wijze ieders toegang tot die informatie gaan filteren. Niet Google behoort te bepalen welke informatie ik relevant vind, maar ik zelf, ook al moet ik dan misschien wat langer zoeken. Mensen hebben van nature al de neiging om ongewenste informatie te filteren om zo cognitieve dissonantie te voorkomen, daar hoeft mijn zoekmachine niet aan bij te dragen. Blootstelling aan nieuwe, andere, radicale, provocerende of vreemde ideeën is echter van levensbelang voor een functionerende democratie en een gezonde samenleving. Een echt open internet zou dit moeten stimuleren door ons af en toe te confronteren met nieuwe gegevens, niet door ons op te sluiten in een comfortabele, maar van de buitenwereld afgesloten infobubbel.