Handel met dictaturen is internationale heling

Zodra dictatoriale regimes hun bevolking bloedig beginnen te onderdrukken, stelt het Westen vaak sancties in, in de vorm van olie- en wapenembargo’s of het bevriezen van tegoeden. Maar waarom pas deze maatregelen als de wapens al gekocht zijn en het geld al verdiend is?

Onlangs weigerde Shell na aandringen van leden van de Tweede Kamer om haar operaties in Syrië stil te leggen, ondanks de bloedige onderdrukking van de oppositie die daar momenteel plaatsvindt. Shell verklaarde haar besluit door te stellen dat het bedrijf pas vertrekt als het onderdeel wordt van de conflictsituatie of van mensenrechtenschendingen. Dit besluit is wellicht moreel discutabel, maar wel consequent. En daarmee wordt een pijnlijke en hypocriete inconsistentie in de Westerse houding tot dictatoriale regimes blootgelegd. Want waarom is handel met Syrië vandaag verwerpelijk, waar het gisteren nog aanvaardbaar was?

We zijn in het Westen het instellen van sancties en embargo’s als reactie op bloedige onderdrukking intussen zo normaal gaan vinden, dat we ons niet meer afvragen waarom we deze maatregelen altijd pas nemen als het schieten al begonnen is. De tanks waarmee Hama wordt beschoten, zijn immers niet gisteren pas aangeschaft. De aanzienlijke tegoeden van het Libische regime waren geaccumuleerd gedurende vele jaren voordat Westerse mogendheden het nodig vonden om in te grijpen. Ingrijpen wanneer regeringen hun eigen burgers massaal afslachten, is dus gewoonweg te laat.

Dat onze maatregelen dus niet bijzonder effectief zijn, zoals het geval Syrië laat zien, is schrijnend. Maar veel erger is onze gewenning aan een status quo waarin Westerse landen in feite instrumentaal zijn aan het in stand houden van autoritaire regimes. Hiermee zijn onze regeringen indirect medeplichtig aan mensenrechtenschendingen door deze regimes. Immers, zolang de dictators van deze wereld zich ‘netjes’ en ‘beschaafd’ gedragen, is het Westen niet te min om zaken met hen te doen. En met het geld dat tirannen verdienen door ons hun natuurlijke hulpbronnen te verkopen, kopen zij vervolgens weer van ons hun wapens, kogels en surveillanceapparatuur. Om de lonen van ‘veiligheidsdiensten’ en leger te betalen, kunnen autocraten aankloppen voor leningen uit het Westen. De verdiensten uit de verkoop van gewelddadig toegeëigende grondstoffen vinden zonder problemen hun weg naar banken in Zwitserland, London en New York.

De ineffectiviteit van sancties legt zo een structurele weeffout in de internationale orde bloot. We leven in een wereld waarin elke groep die zich met behulp van geweld, dwang en onderdrukking macht over een land verschaft, door de wereldgemeenschap als legitiem wordt erkend. Regeringen van dictaturen kunnen “uit naam van hun volk” internationale verdragen ondertekenen, de rijkdommen van hun land verhandelen, financiële transacties aangaan en leningen afsluiten. Het Westen is hiermee feitelijk medeplichtig aan een internationale vorm van heling, waarbij volkeren door ondemocratische en illegitieme junta’s van hun rijkdommen worden beroofd, die deze vervolgens aan ons verkopen. Deze onrechtvaardigheid bereikt haar zenit in situaties waarin volken die hun onderdrukkers hebben afgeschud vervolgens door Westerse banken en hun overheden onder druk worden gezet om de leningen van hun overheersers in te lossen. Leningen waarmee jarenlang de wapens zijn betaald om hen te onderwerpen.

Als het democratische Westen daadwerkelijk democratische hervormingen in de rest van de wereld nastreeft, zal het haar betrekkingen met autoritaire regimes moeten herzien. Handel met dictators verschaft hen de legitimiteit en middelen om hun bevolking te blijven onderdrukken. Regimes eerst de wapens verkopen, maar vervolgens “geschokt” reageren wanneer deze ook worden gebruikt is hypocriet en ondermijnt de kracht van het democratische gedachte. In plaats daarvan zou er een sterk signaal moeten worden afgegeven aan elke willekeurige groep, junta of autocraat die zich met geweld meester wil maken van een land en volk. De verzekering dat de plegers van een staatsgreep er niet vanuit kunnen gaan de vruchten van hun roofzucht zonder meer aan het Westen te verkopen. De verspreiding van democratie en mensenrechten is erbij gebaat als we laten zien dat diefstal ook op (intern)nationale schaal niet loont.